İğne Hareketi (video)

platin ve platin hareketi (video)

ÖRME KUMAŞ HATALARI

Örme kumaşlarda sıkça oluşan hatalar genellikle makine ayarlarından, iplik özelliği ve düzenleri ile örme dairesinin şartlarından yada kumaş bitim işlemlerinden kaynaklanmaktadır.

İplikten kaynaklanan örme hataları:

Örme ipliklerinde olan hatalar, direkt olarak örme kumaşı etkiler ve örme kumaşta hatalara, kalite düşmesine sebep olur. İplikten kaynaklana örme kumaş hataları piyasada en çok bilinen isimleriyle şu başlıklar altında toplanabilir;

a- İplik abrajı
b- Kalın iplik
c- İnce iplik
d- Enine çizgiler veya bantlar
e- Kesikli enine çizgi hatası
f- Delik ve patlak hataları
g- Elyaf topağı(uçuntu) hataları
h- İplik karışması
i- İplik kesilmesi

a- İplik abrajı: Farklı numaradaki veya farklı partilerin ipliklerinin karışması nedeniyle örme eni boyunca oluşan bant izleridir. Genelde boyamadan sonra ortaya çıkan ve görülebilen bir hatadır.

b- Kalın iplik: Atkılı örme kumaşlarda kumaşın enine ve muntazam aralıklarla, kabarıklık şeklinde oluşur ve yatay bir çizgi şeklinde görülür. Çözgülü örme kumaşlarda ise çözgü yönünde dikey bir çizgi olarak belirir.

c- İnce iplik: Atkılı örme kumaşlarda kumaşın enine ve muntazam aralıklarla, çukurluk gibi görünen yatay çizgi şekline görülen hatadır. Çözgülü örme kumaşlarda ise çözgü yönünde dikey çizgi olarak görünür.

d- Enine çizgiler veya bantlar: İplikte ince ve kalın yerler örgü yüzeyinde periyodik olmayan enine çizgiler oluşturur. İpliğin bazı yerlerde kalın olması, ilmek boylarının büyümesine neden olur. İplik ince yerlerin olması ise ilmek boylarını küçültmektedir.

e- Kesikli enine çizgi hatası:  Örmede ara sıra oluşan enine kesikli çizgiler şeklindeki hatadır. Bu hata ipliğin yeterli parafinlenmemesinden, iplikte ince ve kalın yerlerin düzensiz bir şekilde olmasından kaynaklanır.

f- Delik ve patlak hataları: İplikten veya makine elemanlarından kaynaklanan örme kumaşı kullanılmayacak hale getiren bir hatadır. Bu hata iplik kopmasından kaynaklanmaktadır.

g- Elyaf topağı(uçuntu) hataları: Örgü makinesinde birikip kumaşa karışan elyaf kümeleridir. Genellikle iplik kılavuzlarının deliklerinde biriken elyaf parçaları zamanla çoğalır, iplikle birlikte örülür ve kumaşta istenmeyen düzgünsüzlüğe neden olur.

h- İplik karışması: örme makinelerinde ipliklerin iplik rehberlerinden geçerken bir ipliğin elyaflarının veya filamentlerinin birbirine veya bir başka ipliğe dolaşmasıyla oluşan hatalar.

i- İplik kesilmesi: bir örme makinesinde bir ipliğin iğneye beslenmesinden sonra ve ilmek oluşturma hareketi sırasında kopması. Bu hata kumaşta küçük bir delik meydana getirir.

Örme makinesinden kaynaklanan hatalar:

Örme makinelerinde bazı makine parçalarının zamanla aşınması, kırılması, bozulması veya hatalı yapılan ayarlar nedeniyle örülen kumaşta çeşitli hatalar oluşur.

Örme sektöründe makine kaynaklı sıkça karşılaşılan hatalar aşağıda başlıklar halinde açıklanmıştır.

a- Enine çizgi ve bant hataları
b- İğne çizgisi hatası
c- İğne sürtünmeleri ve çarpışmaları
d- Doku yığılması hatası
e- İğne delikleri ( balık gözü ) hatası
f- İlmek düşmesi hatası
g- İlmek kaçığı hatası
h- Kuş gözü hatası
i- Çift ilmek hatası
j- Buruşukluk hatası
k- Çekim hataları
l- Boyuna çizgi hataları
a- Enine çizgi ve bant hataları: Örme makinesi ve ayar hatalarından kaynaklanan enine çizgiler, kumaşın enine yönde aynı ipliklerin uzunluklarının farklı olmasından meydana gelir. İplik gerginliğinin farklı olması , çekim tertibatının yanlış ayarlanması kapak ve silindir ayarlarının hatalı yapılması , iğne kanallarının veya kilitlerin ve iğnelerin arkasının pislikle dolu olması bu hatanın oluşması için başlıca nedenlerdir.

b- İğne çizgi hatası: Örme kumaşlarda iğnenin deforme olması nedeniyle oluşan bir hatadır. Kumaşta boyuna izler yada çizgiler şeklinde görülür. Diğerlerinden daha sıkı yada gevşek olan dikey sıralar buna neden olur. Bir başka nedeni ise bozuk iğnelerin yerine takılan iğnenin de bir hata kaynağı oluşturmasıdır.

c- İğne sürtünmeleri ve çarpışmaları: Bu hatanın nedeni kapak iğne rayının silindir iğne rayına göre ayarlanmamasından, yanlış-yakın ayarlama yapılmasından yada ayar sıkma vidalarının eksik veya fazla sıkıştırılmasından ileri gelebileceği gibi özellikle interlok karşılıklı iğne düzeni çalışmada kilitlerin yanlışlıkla sistemde karşılıklı ayarlanmamalarından da oluşabilir.

d- Doku yığılması hatası: Bu hataya iplik kopuşları veya iğnelerden ilmek atılmaması sebep olur ve dolayısıyla bir değil bir çok iğne grubunu etkiler. Böyle hallerde iğnelerin tamamen temizlenmesi , değiştirilmesi ve yine özenle dokunun yeniden asılması gerekir.

e- İğne delikleri ( balık gözü) hatası: Örülen kumaşın tam çekilmemesi , eski ilmeğin iğne üzerinden tam düşürülememesi veya çeşitli iğne hataları neticesi çok küçük delikler şeklinde görülen örme hatasıdır.

f- İlmek düşmesi hatası: Makine elemanlarının bozukluğundan veya hatalı ipliklerden dolayı örülmüş doku üzerinde gelişi güzel veya devamlı ilmek düşmeleri görülür. İlmek düşmesi ; esas olarak örme sırasında ipliğin iğneye yatırılamaması veya iğnelerinin herhangi bir nedenle kapalı kalması sonucu oluşan belirgin bir hatadır.

g- İlmek kaçığı: Örme kumaşların örülmesi sırasında; bir ipliğin kopması, iğnenin zarara uğraması veya kanalların pislik ile dolması sonucunda , ilmek yerine biçimsiz iplik parçalarının oluşması şeklinde görülen hatadır. Bir uzunlamasına sırada veya birkaç uzunlamasına sırada , ipliğin veya ipliklerin ilmek halinin bozulup aşağıya doğru düz sarkması şeklinde de görülür.

h- İlmek boyutlarının düzgünsüzlüğü: Atkılı örme makinesinde , birbirini izleyen enlemesine ilmek sıralarındaki ilmek uzunluklarındaki farklılıktan oluşan kumaş hatasıdır. Hatalı iplik beslemesi , makine üzerinde ilmek boyutlarının yanlış ayarlanması, ilmek çekimlerinin tüm sistemlerde aynı olmaması nedeniyle oluşur.

i- Kuş gözü (askı) hatası:  Dilli iğnede bir bükülme yada  iğnenin eski ilmeğin atılması için yeterli olan yüksekliğe yükselmemiş olması nedeniyle oluşan üst üste ilmek hatasıdır. Buna bindirme yada nopen de denir.

j- Çift ilmek hatası: İlmeklerin aynı iğnede üst üste veya yan yana iki, üç iğnede bir ilmek şeklinde meydana gelmesiyle oluşur.

k- Buruşukluk hatası: Örme kumaşın düz olarak yayılmayıp potluk yapması şeklinde görülür. Düzgünsüz ilmek, iplik numarası düzgünsüzlüğü, değişik gerginlikteki iplikler, makinenin iyi ayarlanmaması nedeniyle oluşur.

l- Çekim hataları: Çekim hataları dokunun üzerinde enine çizgi veya orta kısımlarda değişik şekil ve yığılma meydana getirmektedir. Bu hatalar genellikle doku çekim tertibatlarının ayarsızlığından ileri gelir.

m- Boyuna çizgi hataları: Örücü makine elemanlarının neden olduğu hatalardır. Özellikle atkı örmeciliğinde iplikten gelebilecek hatalar dokuda boyuna çizgi meydana getirmeyip ara ara enine çizgi veya delik oluşturmaktadır. Dolayısıyla boyuna çizgi oluşumuna neden olabilecek faktörler; iğne, iğne yatağı, aşırtma tarağı gibi örücü makine elemanları olmaktadır.
Diğer Örme Kumaş Hataları

1- Çekme: Örme işlemi sırasında uygulanan gerilimler ortadan kalktığında, örgünün relakse ( rahatlama ) hale geçmesi ile kumaşta meydana gelir. Bu genelde iki şekilde olur ve iki gruba ayrılır;

a- Relakssasyon Çekmesi : Kumaş tamamen rahatlayıp üzerindeki gerilimlerden kurtulmasıyla oluşan çekme den kaynaklanmaktadır.
b- Keçeleşme Çekmesi: Sadece yün ipliğinden örülen yüzeylerde görülür.

2- Örgü (may) dönmesi: Bazı dengesiz örgü yapılarında görülen bu hata , ilmek sıra ve çubuklarının birbirine dik olmaması şeklinde ortaya çıkar. İki neden den meydana gelir;

a- İplikten Kaynaklanan Örgü Dönmesi: İpliğin bükülme eğilimini yüksek olmasından kaynaklanır. Bükülme eğilimi ise iplik bükümünden başka , iplik fiksaj durumuna ve lifin cinsine bağlıdır.
b- Makineden Kaynaklanan Örgü Dönmesi: Çok sistemli yuvarlak örme makinelerinde görülür.

3- Kumaş Kırılması: Örme makinesinde kumaş çekiminin iyi sağlanamaması veya terbiyede özellikle ağır kumaşların halat halinde işlenmesi sırasında meydana gelen kumaş katlanmalarıdır. Bu bölgelerin boya alması farklı olacağından terbiye sonrasında bu hata belirgin bir hal alır.

4- Elastan İzi Hatası: Elastan çalışılan herhangi bir örgü kumaşta enine periyodik veya kesik çizgiler oluşur.

Örmeciliğin Tarihi Gelişimi

Örme işleminin, dolayısıyla örme dokularının  ortaya çıkması, insanlığın ilk ve ilkel teknik uğraşmalarıyla çağdaş kökenli olduğu kabul edilmektedir. Bir kronolojik kaynakta örme dokusunun M.Ö. 5-6 yüzyılları arasında ve Orta Asya Türkleri ile Mısırlılar tarafından aynı zamanlarda ortaya çıktığı kaydedilmektedir. Ayrıca örücü elemanın da bugün hala kullanılmakta olan basit şiş, mil, tığ diye bildiğimiz 1589 M. Yılına kadar tüm örme işlemleri el-tığ ikilisi ile gerçekleştirilmekteydi. Ancak bu tarihte İngiliz din adamı W. Lee’nın ilk mekanik örme tezgahını ve ‘esnek uçlu’ örme iğnesini bulmasıyla örme tarihinde yeni bir dönem başladı. Yani örme işleminde makineleşme dönemi ve fakat bu zamanın ileri taassubu yüzünden uzun yıllar değerlendirilemedi. Bu buluş 1853 yılında Matheew Towsend’ın dilli-kancalı örme iğnesini bulması; sonraki yılların araştırmacıları tarafından 1867 tarihinde bu iğne ile donatılmış ilk örme makinesi, 1878 tarihinde aynı elemanla örme yapan ilk yuvarlak örme makinesinin geliştirilmesi tekstilde mekanik örmeciliğin sesini duyurmuş oldu.

Daha sonra bilhassa yuvarlak örmecilik 1914 yılına kadar çok fazla bir ilerleme gösteremedi. I. Dünya Savaşı yıllarından sonra hızlı ortaya çıkartılan yapay elyaf ve ipliklerinin de etkisiyle örme makineleri, yani örme metotları ve örme örgüleri; dolayısıyla da örmecilik endüstrisi süratle gelişti. II. Dünya Savaşı’ndan sonra yeni bir sıçrama ile son yılların süper denebilecek hem mekanik hem elektronik esasa dayalı olarak meydana gelmesi, bu alandaki gelişmeleri hızlandırmış ve son 30 yılın getirdiği metot ve oto-mekanik temelli elektronik makine ve örme teknolojisi doruk noktasına ulaşmış bulunmaktadır. Böylece örmecilik ilk zamanlardan beri dokuma ile olan rekabetine ilave olarak, şimdi kendi bünyesinde olan örme metotları sayesindeki amansız çekişmesiyle de daha çok gelişmeye elverişli bir kimlik kazanmıştır. Örmecilik sanayi dalında en çok gelişme kaydeden bir teknolojiyle ilerlemektedir. Son 10 yıl içinde tamamen elektronik yuvarlak örme makineleri piyasada rağbet görmektedir. Bu da örme makine üreticilerini yeni teknolojiye ve daha hızlı devirle çalışan makine üretmeye yönlendirmektedir.

Örme Makinelerinin Sınıflandırılması

Örme makineleri sınıflandırılırken  ilmek oluşturan   iplik sistem sayısı,  iğnelerin sıralanış  şekli, iğnelerin  kendi  başlarına  ve   ipliklere göre  hareket etme prensipleri   göz önüne alınır. Daha  detaylı  bir  sınıflandırmada ise    iğne yatağı  sayıları, ebatları, desenlendirme  tertibatları, ürettikleri   kumaş   tipleri de  sınıflandırma için kriter  oluşturabilir.

Bu bölümde  örme makineleri  yukarıda   bahsedildiği gibi;
– Tek iplikli  (atkı)  örme makineleri,
– Çözgülü  örme makineleri
olarak  iki  ana  bölümde  incelenmiştir.

Tek  iplikli  (atkı  yönlü)  örme  makineleri   ve   çözgülü  örme  makineleri  kendi  içlerinde  temel  örme  prensipleri  aynı  olmasına  rağmen  makine  konstrüksiyonlarındaki  farklara  göre  sınıflandırılır.  Bu  sınıflandırma aşağıdaki   tabloda   gösterilmiştir.
Atkı     Yönlü   (Tek   İplikli)  Örme    Makineleri:

Tek iplikli  (atkı)  örme makineleri   tek  bir  iplik bobiniyle   bile   ilmek  yüzeyi  oluşturabilen   ve  tek  tek   iğne  hareketli   veya   topluca  iğne  hareketli  olarak  örme  işlemini   yapabilen   düz  veya  yuvarlak  konstrüksiyonlu  örme makineleridir.

Tek  iplikli (atkı)  örme  makinelerinin   sınıflandırılması;

Tek iplikli  (atkı)  örme  makineleri, öncelikle  iğne ve iplik  hareketlerine  göre   ilmek  oluşturma  şekline   göre  ikiye  ayrılır.  Bu  gruplarda  kendi  içlerinde  bölümlere  ayrılarak  sınıflandırılır.

A- Örme  iğnelerinin  tek  tek  hareket  ettiği  iplik  sabit  iğne  hareketli  atkı
örme  makineleri;
a) Triko  (düz)  örme  makineleri  (düz  iğne  yataklı  makineler),
b) Yuvarlak  örme makineleri  (dairesel  iğne  yataklı  makineler).

B-  Örme  iğnelerinin  topluca  hareket  ettiği  iplik  hareketli, iğne  sabit atkı  örme   makineleri;
a) Düz  iğne,
b) Raylı  cotton (kulier)  örme  makineleri  (esnek  iğneli  düz  örme  mak.),
c) Dairesel  iğne  raylı  yuvarlak  mayözlü-esnek iğneli-(kulier) örme  makineleri.

Piyasada, birinci  grubu  teşkil  eden, tek  tek  iğne   hareketli   tek iplikli (atkı)  örme  makineleri  daha   yaygındır.

İkinci  gruptan  iğnelerin  topluca  hareket  ettiği  sistemde  ise, düz  iğne  raylı cotton  (kulier)  örme  makineleri  yine   yaygın  olarak  kullanılmaktadır.

İkinci  gruptaki  dairesel   iğne  raylı  yuvarlak  kulier  örme  makineleri  ise  ilk  yapılan  makineler  olmasına   rağmen  bugün  çok   az  kullanılmaktadırlar.

Örme  iğnelerinin  tek tek  hareket  ettiği  atkı  örme  makineleri;

Dünyada  ve   Türkiye’de  örme  sanayiinde  en  yaygın   olarak   kullanılan, örme   makinesi   konstrüksiyonu, örme  iğnelerinin   tek  tek  hareket  ettirildiği   örme   makineleridir.

Bu  örme  makineleri  tek  iplik  sistemiyle  ilmek  oluşumunu   sağlayarak  örme   işlemini  gerçekleştiren   düz  veya  yuvarlak   konstrüksiyonlu   örme  makinesi  sistemidir.

Tek tek   iğne  hareketli (iplik sabit-iğne  hareketli) atkı  örme  makinelerinde  örme   prensibi;

Genellikle, tek  iplikli  örme  (atkı  yönlü  örme)  makinelerinden, triko  (düz  örme)  ve  yuvarlak  örme   makinelerinde, örücü  iğnelere  tek tek  hareket  verilmesi  esasına  dayanır.

Tek tek iğne  hareketli  örme  sistemi  daha   önceleri  ilk  yapılan   çözgülü  örme  makinelerinde uygulanmasına  rağmen, günümüzde  bu sistem   çözgülü  örme makinelerinde  uygulanmamaktadır.

Bu makinelerde  genel  örme  prensibi; sabit  bir  noktaya  oturtulmuş  (cağlık)    bobin  veya  bobinlerden   sağılan  ipliğin  direkt  olarak  çeşitli  kılavuzlardan  geçerek  ve  mekik  (iplik  kılavuzu)   adı  verilen  besleme  ünitesiyle  örme  iğnelerine  verilmesi;  örme  iğnelerinin de  kilit  adı  verilen  ve  iğne  hareketini  düzenleyen  sistemlerle  hareket  ettirilmesi  ile  ilmek oluşturmasıdır.

İlmek  bu  sistemde  yan  yana  oluşturulur  ve  birleştirilir. Bir  yatay  sıra  tamamlandıktan  sonra, bir  üstteki  ilmek sırası  bunun   üzerinde   oluşturulur. İlmek  oluşturma  bu  şekilde  devam  ederek   örme  kumaş  meydana  getirilmiş  olur.

İğneye    hareket    bir   kam   mekanizmasıyla   verilir. Tek  tek  hareketli çalışma  sonucunda, iğne  üzerine  gelen  kuvvetler  tek  tek  iğne  üzerine  dağıtılmış  ve   kuvvet  azaltılmış   olur.  İğnenin  sürtünme  kuvvetini  yenmesi  daha  kolaylaşır, çalışma  hızı yükseltilebilir, fakat  ipliğe  gelen  yük  artar, bu  da ipliğe  zarar  verir.

Tek  tek  iğne  hareketli  sistemde  ilmek  sıklığı  iğnelerin  çekimi  ile  ayarlandığı  için   ilmeklerin  sıklık  ayarları   tek  tek  yapılabilmektedir.

Bu nedenle, çalışma  esnasında  istenilen  bölümde   sıklık  değiştirilebilmekte   ve  yeni  örgü  strüktürleri  oluşturulabilmektedir. İpliğin  sabit  bir  noktadan  verilmesi, iğnenin  ipliğe  uygulayacağı  kuvvet  açısından  ve   ipliğin  rahat  çalışması  açısından   pozitif  bir  etki  yapmaktadır.  Bu  şekilde  ipliğe  verilecek  zarar  daha  az  olacağı  için, daha   düzgün  ve  daha  verimli  bir  çalışma  yapılmış  olacaktır.

Bununla  birlikte iğne dilinin  açılıp  kapanması  esnasında  iplikte  gerilmeler, boy  değişmeleri  olur.  Eğer   iplik  zayıfsa, kırılgansa  çok  tahriş  olur  ve  kolaylıkla  kopar. Bunun   için  iplik  mümkün  olduğunca  gevşek  verilmeli, gergin  olarak  verilmemelidir.

Tek  tek  iğne  hareketli  sistemlerde  tüketilen   iplik   miktarı  ise; ipliğin  gerginliğine, makinenin  inceliğine  ve   üretilen  kumaşın  sıklığına  bağlı  olarak   değişmektedir.

Örme  iğnelerinin  tek  tek   hareket  ettiği  atkı   örme  (tek  iplikli)  makinelerinin    sınıflandırılması;

Tek  iplik  sistemiyle  ve  iğnelerin  tek tek hareketi  ile  örme  kumaş  üreten   makineler  iğnelerin   yerleştirilmiş  olduğu   yatakların  şekline  ve  sayısına  göre  sınıflandırılır. Ayrıca  ürettikleri  kumaş  ipine, inceliklerine,  desenlendirme   donatımlarına, en  veya  çap   ölçülerine, sistem   sayılarına  göre de    çeşitli   sınıflandırmalar  yapılmaktadır.  Ancak, bu  ikinci  grup  sınıflandırmalar, ana   grup  olan   yatak  şekillerine  göre  yapılan   sınıflandırmaya   ek   olarak   detay   özellikleri   açıklayıcı  ve  belirleyici   adlandırmalar  olarak    kullanılmaktadır

Buna  göre   iğnelerin   tek  tek  hareket   ettiği   atkı  (tek  iplikli)  örme  makineleri  aşağıdaki  gibi  sınıflandırılır.
A – Triko (düz örme)   makineleri; düz   iğne  yataklı  ve  tek tek  iğne   hareketli  atkı   örme   makinelerinde  kendi   içlerinde  sınıflandırmak   mümkündür.

B – Yuvarlak   örme   makineleri; dairesel  yataklı  ve  tek  tek iğne  hareketli  atkı  örme  makinelerini  de  aynı  düz  iğne  yataklılar  gibi  çeşitli  açılardan  sınıflandırmak  olanağı vardır.
Triko  (Düz  Örme)   Makineleri:

Piyasada yanlış  bir  isimlendirmeyle, triko   makineleri, triko  örmeciliği,
triko  kazaklar  vb.  şeklinde  ifade  edilen  ve  bilinen  düz  iğne  yataklı, tek  tek  iğne  hareketli  atkı  örme  (tek   iplikli  örme)  makineleri  ile  bu  çeşit  örme  ürünleri için   direkt  olarak  düz   örme   makineleri   terimi de  kullanılmaktadır. Ancak  bu  terimde  RL  düz   örgülü   kumaşlar  (süprem  gibi)  üreten  makineleri   çağrıştırdığı  ve   ayrıca   düz   raylı   topluca   iğne  hareketli  makinelerde  (cutton   makineleri)  karıştırıldığı    için   tam   karşılık  olarak  piyasada   kabul   görmemiştir.  Buna   karşılık   Triko   terimi  düz   yataklı, tek  tek   iğne   hareketli   makineleri    tanımlamak  için  çok  yaygın  bir  şekilde  kullanılmaktadır  ve   yerleşmiş   bir   terimdir.  Bu  nedenle  burada   triko   ve  düz  örme  terimlerinin  birlikte  (eş  anlamlı)  kullanılması  uygun   görülmüştür.

Triko   (düz  örme)    makinelerinin   kumaş    örme   prensibi:

Triko  (düz  örme)  makineleri, iğnelerin   yan  yana, tamamen   doğrusal   yataklar  üzerine  açılmış  iğne   kanallarına   yerleştirilmesi, bir  kilit   mekanizması   yardımıyla  iğnelerin   ayrı  ayrı   hareket   ettirilmesi  ve   buna   uygun   iplik   yatırımı   ile   örme    işlemi   yapan    makinelerdir.

Triko  (düz   örme)   makinesinde,  örme   mekanizmaları   düz  ve    yatay  bir   haldeki  iğne    yatağı   üzerindedir. Örme  işlemi   kilit   sistemiyle, bağlı   olduğu    kızağın   makinenin   bir   kenarından   diğer  kenarına  örülen   genişlik   boyunca    gidip  gelmesi   ile   oluşur.  İplikler   bobinlerden, örme   iğnelerine   direkt  olarak  ve  negatif-serbest  şekilde  beslenir.

Triko   (düz  örme)   makineleri  bu  temel   örme   prensibine   uygun   olarak   çeşitli   yapı   ve    şekillerde  örme  ürünleri   oluşturmaktadır. Triko  (düz   örme)   makinelerinin   kolay   kullanılabilir olmaları, desenlerde   düzgün   ilmek   yapısı   ve   güzel   görünüm    vermeleri, yüksek   kalitede   üretim  yapmaları   nedeniyle   düz   örme   makinelerinin   kullanımı   yaygınlaşmıştır.

Günümüzde   triko   (düz  örme)  makinelerinde   metraj   kumaşların,   yarı   biçimlendirilmiş   ve   tam   biçimlendirilmiş   yarı   mamül   ürünlerin,  yine   tam  şekillendirilmiş   ve   makineden   çıktığında  kullanıma   hazır  olan  eldiven, çorap  vb.  gibi   bitmiş   ürünlerin  üretimi   yapılmaktadır.

Triko  (düz  örme)   makinelerinde  şekil  olarak  noktalı, delikli, kareli, diagonal, kabartmalı, saç   örgülü, yığmalı, çizgili   vb.  tek   renkli   veya   çok  renkli  örgü   ve   desenler   yapılabilmektedir.

Triko  (düz  örme)   makineleri,  desen   düzenlemelerini  mekanik   veya  bilgisayar  programlı  iğne   seçim  ve   iplik   kılavuz   seçim   donatımları   ile   gerçekleştirilebilen   makinelerdir. Triko  (düz  örme)  makinelerinin  kumandası  da   otomatik   olarak   mekanik   veya     elektronik   yöntemlerle   gerçekleştirilir.

İplik   cağlıkları   makinenin   genellikle   üstünde  veya   arka   tarafında  bulunmakta, iplikler   kontrollü   olarak   özel    örme   iplik    bobinlerinden  alınarak   sevk   elemanlarından, gerginlik   elemanlarından   ve   kontrol  elemanlarından   oluşan   iplik  sevk   ünitesinden   geçerek   iplik  kılavuzuna  ve   genelde   negatif  sevk   sistemi  ile   örücü   iğnelere   iletilmektedir.

Negatif   iplik   sevk   sistemi, yalnız   gerginliğin   kontrol   altında   tutulması  ile   uygulanan   ve  örgünün   şekline   göre   ve   örme   ayarlarına   bağlı  olarak   aşağıdan   örücü   elemanların  istediği   kadar   ipliği   zorlamadan  çekmesi   işlemidir.

Triko  (düz  örme)   makinelerinde, genellikle   kaba   örme   kumaşların  üretimi  yapıldığı  için   negatif   iplik   sevk   sistemi   tercih   edilmektedir.

Örme   yapısı   olarak  da   RL,  RR,  LL   örgüler   ve   kombinasyonları  uygulanabilmektedir. Makinenin   bütün   fonksiyonel   hareketleri  kumanda  donatımı  ile  otomatik  olarak   sağlanmakta,   doku   çekimi   ve   sarımı  ayarlı  veya   daha   ziyade   serbest    kontrollü  olarak  yapılabilmektedir. Üretim   miktarı   ise   örgü,   iplik  ve  özel  şartlara  göre  değişebilmektedir.

Yuvarlak  Örme  Makineleri:

Yuvarlak  örme  makineleri  genellikle  iplik  sabit, iğneler  tek  tek  hareketli  prensiple   çalışırlar. Ancak  iplik  hareketli  iğne  sabit  ve  topluca  iğne   hareket  olarak  çalışan  ramayözlü   tip  esnek  iğneli  yuvarlak  örme  makinelerinde  halen  üretilmektedir. Bir  veya   iki  takım  örme  iğnesi,  dairesel   düzende  dizilmişlerdir  ve  daire   şeklindeki  bu  hat   üzerine  açılmış  hareket  kanalında iğneler  olarak  hareket  ederler.

Bazı  yuvarlak  örme  makinelerinde  ise;  cağlık  ve  kilitler   döner, iplik   hareket  eder, iğnelerse  sabit  olup, sadece  kilidin  verdiği  hareketle   ileri-geri  gidip  gelirler. Bu  durum   sistem  sayısının  artmasına  pek  imkan  tanımamaktadır.

Örme  dairesel  bir  düzlemde  oluşur  ve   bir  kumaş  tüpü   oluşturur. Yuvarlak  örme  makineleri  triko  (düz  örme)  makinelerine  göre  2-3-4   hatta  8  misli   daha  hızlı   çalışırlar. Ayrıca  yuvarlak  örme   makinelerinde  hızın   yanı sıra   sistem   sayısı da    fazladır.  Triko  (düz   örme)  makinelerinde  max  4  sistem  yerleştirilebilir  ki, bu  da   çalışacak   kısmı  arttırır. Yuvarlak   örme   makinelerinde  ise   ipliklerin  verildiği  yerin  sabit   olması  sistem   sayısının  çoğalmasına   imkan  vermektedir.

Yuvarlak  örme   makineleri  triko  (düz  örme)   makinelerine   göre   daha   ince   (yüksek   faynlı)  makinelerdir.  Bu  nedenle  yuvarlak    örme  makinelerinde   elde  edilen  kumaşlar  daha   ince   ve   daha  zariftir.

Bu   genel  bilgilerden  sonra   yuvarlak    örme  makineleri  aşağıdaki  başlıklar  altında  sırası  ile  incelenmiştir.
A  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  gelişimi,
B  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  örme  prensibi,
C  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  temel  elemanları.

Yuvarlak  Örme  Makinelerinin   Gelişimi:

Yuvarlak  örme   makineleri  el  örmeciliğinden   esinlenerek  uzun  bir  süre   zarfında  oluşan   bilgi   birikiminin, mekanik  yöntemlerle  ilmek  oluşumu    gerçekleştirmeye    yönelmesiyle  meydana   çıkmıştır. İlk  olarak  İngiltere’de   William   Lee   tarafından  1589  yılında  el  örme  makinesi  şeklinde   mekanik  ilmek oluşumu  gerçekleştirilmiştir. Bu  makinede  ilk  çorap  üretimi  yapılmıştır. Ancak   örme   iğnelerinin    dairesel   bir  şekilde  dizilmesi 1798  yılında  Monsievi  Decroix    tarafından   düşünülmüş  ve  yuvarlak örme  makinelerinin   temeli   bu  yıllarda  atılmıştır.

İlk   pratik  kullanılma  uygun   yuvarlak  örme  makineleri  ise   1836’da   Fransa’da   Jonve   tarafından  geliştirilmiş  ve  daha  sonraki  yıllarda  Berthelot  tarafından  da   gelişimine   devam   edilmiştir. Bu  ilk  makineler  küçük   çaplı,  çorap  üretimine   uygun   üretim   yapan   yuvarlak    örme   makineleridir. Özellikle  örme  iğnelerinin   yapılarındaki   ve   iğne  hareketlerini   düzenleyen  sistemlerdeki   gelişmeler,  yuvarlak  örme   makinelerinin  gelişmesine  olumlu   etkiler   yapmıştır.

Yuvarlak  örme  makinelerinde   1878’de  Griswold  çift  katlı,  RR  ribana  örme   tekniğini, 1910’da   da  Robert   Walter  Scott   firması   interlok   örgü   tekniğini   bulmuştur.  1918   yılında  da   Wildt  firması  tarafından   iki  ucu  kancalı  iğnelerle  ve  iğne   sürgülerinin   bulunmasıyla, LL  örme  (haraşo örme)   tekniği  yuvarlak  örme   makinelerinde   uygulamıştır.

Bütün   bu  gelişmelerden  sonra, ancak  1935  yılında   Mayer  firması tarafından  gerçek   anlamda   ilk   yuvarlak   örme  makinesi   yapılmıştır. 1939  yılında  da  seri   üretimlerine   başlanmıştır.

İkinci   dünya   savaşı  yıllarında  tamamıyla   duran   bu   gelişmeler  savaşın   bitmesiyle  1946  yılından   sonra  süper    denecek   bir  gelişme  göstermiştir.1963  yılından  itibaren  tüm   tekstil  makineleri  içinde   ilk  olarak  yuvarlak  örme   makinelerine   elektronik  uygulanmıştır. Bazı   firmalar  ise  elektronikten  çok, iplik   iletme   sistemlerini   geliştirerek  hızı  arttırmak  ve  belli  amaçlara  yönelik  makineler  yapma   konusu   üzerinde  durmuşlardır.

Yuvarlak   Örme   Makinelerinin  Örme  Prensibi:

Yuvarlak  örme  makin eleri, iğnelerin   yan yana   ve    dairesel  (kovan  halindeki)   iğne   yatakları  üzerine   açılmış  iğne   kanallarına  dizilmiştir.  İğne   yatağının  dairesel   hareketi   esnasında  kanallar  içinde   hareket  eden  iğnelere, iğne   yatağı   ve   kanallar  üzerinde   hareketsiz   ve   sabit   olarak  duran   iğnelere  hareket    veren  kilit   mekanizmalarının  yardımıyla  ayrı  ayrı  hareket  ettirilmesi  ve   buna   uygun   sabit  iplik  yatırımı  ile   örme   işlemini  yapan   makinelerdir.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  örme   elemanları  ve   mekanizmaları   dairesel   olarak  yatay  veya  dikey  konumlardaki  iğne    yatakları  üzerinde  bulunurlar. Örme  işlemi, ipliklerin    iğne    yatağı  çevresine   belirli  aralıkla sıralanmış   çalışma   yerlerinde  (sistemlerde)  bu   iğneler   topluca  dönüş   hareketi   yaparken  aynı    zamanda   sabit  olan  kilit  sistemlerinden   uygun   hareketleri   almaları   ve   üzerlerine    yatırılan   iplikleri   çekerek   ilmek   oluşturmalarıyla  gerçekleşir.

Diğer  bazı   yuvarlak  örme  makinelerinde  ise   dairesel   düzlem   üzerine   yerleştirilmiş  iğne   yatakları, dönüş   hareketi   yapmaz. İpliklerin  yerleştirildiği  cağlık  ve   kilit   sistemleri  dönüş   hareketi   yapar.  Yuvarlak   örme   makinelerinde   bu   konstrüksiyon    daha   çok  LL   haroşa  tipi   ve   özel   örme   makinelerinde  kullanılır.

Yuvarlak   Örme   Makinelerinin  Temel  Elemanları:

Yuvarlak    örme    makinelerinde    örme      kumaşın    oluşabilmesi     için      aşağıda
sıralanmış  olan  mekanizmalara  ve  örme   elemanlarına   ihtiyaç  vardır.

Bu   mekanizma   ve  örme  elemanlarının   uyumlu  bir  koordinasyon  ile
çalışması  sonucu  örme  kumaş  meydana  getirilmiş  olur.  Yuvarlak  örme  makinelerinde  temel  mekanizma  ve  elemanlar  şunlardır:

–  Makine   iskeleti  (gövde  ve  şasi),
–  Hareket  verme  ve  iletme  mekanizmaları,
–  İplik  cağlığı  ile  iplik  sevk  ve  kontrol  elemanları,
–  Örücü  makine  elemanları,
a)  örme   iğneleri,
b)  iğne   yatakları,
c)   kilit  mekanizmaları  (örme   çelikleri),
d) iplik  kılavuzları  (mekikler),
–  Desenlendirme   mekanizmaları,
–  Kumaş  çekme  ve  sarma  mekanizmaları,
–  Kumanda  donanımları,
–  Kontrol  ve  güvenlik  elemanları.

Makine   İskeleti  (Gövde  ve  Şasi):

Yuvarlak   örme  makinelerinde  makine  gövdesi   yekpare   blok   veya  birleşik  konstrüksiyon   halinde    yapılan  ve   bütün   hareketli  ve  hareketsiz  çalışan  parçaları  üzerinde   taşıyan, çalışma  esnasında   makinenin  hareketsiz  durmasını  ve  sarsıntılardan  etkilenmemesini   sağlayan   temel   iskelet  yapıdır.

 Yuvarlak  örme  makinelerinin  şasi  kısmı  ikiye  ayrılabilir. Bunlar :

1 –  Alt  şasi  kısmı: Ayaklar  motor  ve  hareket  verme  şanzıman  sistemi  ile  kumaş çekme  aparatını  üzerinde  taşıyan   gövde   kısmıdır. Kumaş  çekme  mekanizması  alt  şasinin  yarı   yüksekliğine  dizayn  edilmiştir.
2 –  Üst  şasi  kısmı: Silindir  iğne   yatağı  ile  silindir  taşıyıcı   gövde ve  kapak  iğnesi   taşıyıcı  diskinin  oluşturduğu  gövde   üst  kısmıdır.

Fakat  RL  tek  yataklı (plakalı)  makinelerde  bu  iğne  yataklarından  ve  iğne  taşıyıcı  sütunlardan  birisi   bulunmaz. Genellikle, tek  yataklı  makinelerde  silindir  iğne  yatağının  kullanımı  yaygındır.

Yuvarlak  örme  makinesinin  çalışma  emniyetinin  ve  üretilecek  mamülün  kalitesinin   yüksek  olmasının  temel  şartı, makine  şasisinin  sağlam  ve  kalitesinin  yüksek  olması  gerekir. Makinenin  şasi  kısmının   mutlaka  burulma  sertliğine  sahip  olması  gerekir.   Bu  şekilde  hızlanma  ve  frenleme  esnasında  şasi  kısmına  gelecek  zararlar  önlenmiş  olacaktır. Şasinin  diğer  bir  görevi  ise, makine  üzerinde  oluşacak  titreşimleri  absorblamaktır.

Makinede   yüksek   hızın   oluşmasından  dolayı, elektronik  kumanda  donatımının  makinenin   yanına  konulması  gerekir.  Bu  sayede, makinede  bir  arıza  oluştuğu  anda, makinenin  hemen  kapatılarak, kumaş  üzerindeki  oluşacak  hatanın  minumum    seviyede   tutulması  sağlanmaktadır. Fakat  bu  makinenin  hızlanma  süresini  uzatır  ve   sonuç   olarak  şaside  büyük   burulma  kuvvetleri  oluşmasına  sebep  olur.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  iskelet  dizaynı   yapılırken  dikkat  edilmesi  gereken  bazı  hususlar  bulunmaktadır. Bunlar:
a) Örme  kumaş  üretimi  esnasında  çalışan  elemanın kumaşı rahat görebileceği  ve  hatanın  oluştuğu  anda  hatayı  tespit  edeceği  şekilde  iskelet  dizaynı  yapılmalıdır.
b) Makine  şasi  kısmının,  makinenin  diğer  parçalarının   çalışma  akışını  bozmayacak   şekilde   yerleştirilmesi   gerekir.
c) Hareket  ve  elektrik  donatımlarının  tehlikesiz  çalışabileceği  şekilde  dizaynı  yapılmalıdır.
d) Makinenin  fazla  alan   kaplamaması   gerekir.
e) Çalışma  anındaki  hareketlere  rağmen, sarsıntısız  ve  dengeli  bir   halde  durabilmesi  ve  oluşabilecek   titreşimleri  absorbe  etmesi  gerekir.
f) Makine  şasi  kısmının  burulma  sertliğine  ve   savrulma   güvenliğine  sahip  olacak  şekilde  dizaynı  yapılmalıdır.
Bunun için yuvarlak örme makinelerinde genellikle üç ayak üzerine  dizayn  edilmiş  ve
yukarı  doğru   tartan  bir  iskelet  yapısı  vardır.

Bu  ayaklardan  her  birine  ısı, hareket   kontrol   ve  elektronik  mekanizmaları      yerleştirilmiştir.

Hareket  Verme   ve  İletme   Mekanizmaları:

Yuvarlak örme  makinelerinde  hareket  verme  mekanizmalarının  asıl   görevi, makine  işletme  güvenliğini  ve  üretilen  kumaş  kalitesinin  yüksek  olmasını  sağlamaktadır.  O  halde  modern  bir  hareket  verme  mekanizmasından  istenilen   özellikler  aşağıda  genel   olarak   açıklanmıştır.

1-  Makinenin,  frenlemeden  sonra   çalıştırıldığı  zaman  işletme  hızına  kesintisiz  bir  şekilde  yükseltilmesi   gerekir.
2- Oluşabilecek  bir  arıza  anında  makinenin   geciktirilmeden   durdurulabilmesi  gerekir.
3-  Makine  devrinin  ve  örgünün   kontrolü   için   elle  çalışan  hareket  mekanizmasının   olması  gerekir.
4-   Otomatik  seyir  için  dönme  sayısının  verilmesi   gerekir.
5-   Bakım  ve  temizleme  işlemi  için  devir   sayısının  verilmesi  gerekir.
6-   Boşa  çalıştırma  ve   silindir  ile  kapak  iğne  yataklarının   dönüşünü  sekronize   eden  mekanizmanın, silindir  ve  kapak  iğne  rayı  arasında  bulunması   gerekir.

Yuvarlak  örme  makineleri  ya  direkt  olarak  elektrik  motoruyla, ya  da  ortak  bir  transmisyon  teşkilatı ile  hareket  ettirilirler. Her makine; makine  çapı, sistem  sayısı,  makine  inceliği  iplik  ve  örme  kumaş  özelliklerine  göre  makine  farklı  hızlarda  ve  yüklemelerde  çalıştırılabildiğinden, motor  gücüde  makinenin  bu  özelliklerine   göre   değişmektedir. Yuvarlak  örme  makinelerinde  uygun  güçteki  elektrik  motorundan  alınan  hareket, kasnak  vasıtası  ile  ana  mile  iletilir. Ana  milden de   gerekli  yerlere  uygun  dişliler  ve  şanzıman  yardımıyla  dağıtım  yapılarak;

–    İplik  sevk  hareketi  organlarına,
– Örücü  üniteye (iğne  yataklarına  ve  örme  mekanizmalarına),
– Kumaş  çekme  ve  sarma  kısımlarına  iletilir.

Bazı   makine   konstüksiyonlarında    ise    aynı     hareket     kaynağından
yararlanılarak  toz    üflemek   için   pervane   donatımına, toz   emme  teşkilatına, hava üfleme ve  yağlama   teşkilatına da   hareket   verilebilmektedir. Özellikle  pervane, toz  emme   ve   yağlama  teşkilatları  ana  motordan   ayrı   olarak, küçük   özel  motorlardan  aldıkları  hareket  ile  çalıştırılmaktadır.

Bu  tür makinelerde  genellikle  hareketin  ayrıntılı  olduğu  yer  örücü  ünitelerdir. Örücü  üniteye  gelen  hareket ;

– İğne  yataklarına  (iğneler  hareketli, kilit  sabitse),
– Kilitlere  hareket  veren  yatağa  ve  cağlığın  topluca  dönmesini  sağlayan  bloğa  (iğne  sabit,  kilit  hareketli  ise),
– Jakar  donatımı  varsa   iğne  hareketiyle  birlikte  seçim  ve  dönme  işlemi  için  jakar  donatımına  iletilir.

Makinenin  durmasından  sonra, iğnelerin  ve  diğer  örücü  elemanlarının
hareketlerini   daha  rahat  bir  şekilde   izleyebilmek  amacıyla, makinenin  yan  tarafında  bulunan   bir  kol  vasıtası  ile  mekanik  olarak   el   ile  döndürülmesi  sağlanır.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  motordan  alınan  hareketin   diğer  aksamlara  iletilişi   üç  şekilde  olur:

1- Alın  dişlisi  tertibatı  ile,
2- Konik  dişli  tertibatı  ile,
3- Sonsuz  dişli  tertibatı  ile.

Yakın  zamana  kadar  konik  dişli  kullanılmaktaydı. Bu prensipte hareket
eden  motor  ve   şanzıman  dışarıda  olduğundan  hareket  mil  vasıtası  ile  dışardan  veriliyordu. Bu   durum;

– Makineye  gelen  yükü  arttırır,
– Çalışan  kişi  için  tehlikeli  ve  zordur,
– Süratli  çalışmaya  imkan  tanımamaktadır.

Daha  sonra  ise   daha   süratli, dengeli   ve   güvenli  olan   sonsuz   dişli
geliştirildi. Alın   dişlisi  ise  daha  kullanışlıdır.  Hem  çok  daha  süratli  hem  de  bu  düzenek  makine  gövdesi  içinde   yapıldığından  temiz   ve   güvenlidir.

İplik  Cağlığı   ve   İplik  Sevk, Kontrol  Elemanları:

Yuvarlak  örme  makinelerinde  örme  işlemine  katılan  iplikler, bobinler  halinde  hazırlanır. Bu  iplik bobinleri, ipliklerin  düzgün  bir  şekilde  örme  bölgesine   sevk   edilmesi   için   cağlık  adı  verilen   bir   taşıyıcı  üzerine  yerleştirilmiştir.

Yuvarlak  örme  makinelerinde   cağlıklar   eski  tip  makinelerde   makinenin   üst  kısmına  bağlı  olarak   dairesel  bir  şekilde  yapılmıştır. Yeni  tip  makinelerde  ise  makineden   bağımsız  olarak  ayrı  bir  parça  halinde  dizayn  edilmiştir.

İmalatı  ilk  olarak  yapılan  yuvarlak  örme  makinelerinde  ipliklerin,  yani   cağlığın  dönmesi  söz  konusuydu.  Bu  nedenle, zorunlu  olarak  cağlık  makinenin  üst  kısmına   dairesel  bir  düzenle  yerleştirilmiştir. Yerleştirme  önceleri, üstten  cağlıklı   makinelerde   tek  boyutlu  olarak  düşünülüyordu. Taban  alanı  cağlığın  genişliği  kadar  boş  kalacağından  yerleştirmede   yer  sarfiyatı  açısından  sorun  çıkmıştır. Üstten  cağlıklı  sistemle  çalışmada  sistem  sayısının    artması   halinde   büyük    problemler   yaratmaktadır. Çünkü  sistem  sayısının artması ile  bobinleri  yerleştirmede   sorunlar  çıkacaktır.

Özellikle  bir  mekiğe  iki  tane  ipliğin  beslendiği   durumlarda  iplik  cağlığına  sistem  sayısının  iki   katı  kadar   iplik  yerleştirileceği  için  yukarıda   anlatılan   sorunun   önemi  kendini  daha  çok  belli  edecektir.  Ayrıca  ipliklerin  üst  cağlığa  yerleştirme  zorluğu, iplik  kopuşlarında  bağlama  zorluğu, kütlesel  ağırlığının  fazla  olması, iş  kazalarına   sebebiyet  verebilme  riski  vb. nedenlerden  dolayı  son  zamanlarda  üstten  cağlık  sistemi  yavaş  yavaş  terk  edilmeye  başlamıştır.

Bugün  daha  çok  yandan  ve  yerden  besleme  tipi   cağlıklar  tercih  edilmektedir.

Bu  durum  ise  yer  tasarrufu   sağlar, büyük  bobin   kullanabilme  imkanını  arttırır. İplik  rezerve  kontrolünün  rahat  bir  şekilde  yapılmasını   sağlar. Daha  rahat  ve  güvenilir  çalışılabilmesi   bakımından  ve   yüksek  sistemli  makinelere  çok  uygun  olması  vb.  sebeplerden  dolayı  yandan  cağlık  sisteminin  kullanımı  artmıştır.

Buna  ilave  olarak  son  yıllarda   cağlıklar   kapalı  bir  fanus  içine  alınmıştır. Fanusun  içinde  özel  bir  klima  tertibatı  vardır  ve   iplikler  buradan  borulara  iletilir. Böylece  ipliğin  tozlanması önlenmiş  olmakta  ve  iplik  dış  ortam  klimasıyla  ilişkili  olmadığından  neme  doymuş  olarak  ve  en  sağlam  halinde   bulunacaktır.

Cağlıktaki  bobin  üzerinden  sağılan  iplikler,  örme  iğnelerine  gelinceye  kadar  şu   kısımlar  üzerinden  sevk  edilirler

a)Kalınlık  (düzgünlük)  yoklama  ve  kontrol  elemanları:Çalışılan  ipliğin   numarasına  bağlı  olarak   farklı  iplik  geçme  delikleri bulunur. Her  iplik  numarasına  uygun  delikten  geçirilmelidir ki, bu  şekilde  kalın  ve  hatalı  kısımlar  örücü iğnelere  geçemeden, hatalı  ipliğin  kontrol  edilerek, örme   hatalarının  önlenmesi  sağlanmış  olunur.

b)Gerginlik  kontrolü  ve  sinyal  lambaları:Gerginliği   fazla    olan   ve    kalınlık   yoklama   kısmından   zor   geçen  ipliklerin, örme   kumaş  üzerinde  hata   oluşturmaması  için, ipliğin  gerilimin  etkisi  altında  kontrol  lambası  yanması  suretiyle makinenin  durmasını  sağlarlar.

İplik  Sevk  Sistemleri:

İplikler  yukarıda  belirtilen   ön  kontrollerden  geçtikten    sonra   örgünün   iplik   ihtiyacına   göre, çeşitli    ayar    durumlarına uygun  şekilde, belirli  bir  sevk  hızı   ve   gerilimle   örme  iğnelerine  iletilirler. Bunun  için  yuvarlak  örme  makinelerinde  kullanılan  iplik  sevk  prensipleri   şunlardır.

a)Negatif   iplik  sevki:İpliklerin  serbest   olarak, yalnız  gerginliğin   kontrol  altında  tutulması   ile  uygulanan, örgünün   şekline  göre  ve  örme  ayarlarına   bağlı  olarak  aşağıdan  örücü  elemanların  ipliği  çekmesi  yöntemidir. Buna  kuvvet  bağlı  iplik  sevki de  denilebilir. Desenli  örgülerde   her  beslemenin  farklı  olduğu  durumlarda  ve  özel  hallerde  kullanılabilir. Bu  yöntemde   ilmek  düzgünsüzlükleri   tam  kontrol  edilemez. Ringel  ve  jakarlı  makinelerde  uygulanır.

b)Pozitif   iplik sevki:İpliklerin  merkezi  bir  mekanizma  ile hız  ve  sevk miktarlarının  ayarlanarak, örme  ilmeğine   ihtiyacı  kadar  olan ipliğin  üstten  beslenerek   sevk  edilmesidir. Buna, şekle  bağlı  iplik  sevki de   denir. Bu  prensipte  ilmek  boylarına  gelen iplik  eşitlenebilir. Doku  kalitesi  daha  düzgün  ve  yüksek  olur.

Bantlı  ve  dişli  iplik  sevk  prensipleri  pozitif  sevk  prensibinin  en  belirgin  örnekleridir.

c)Birleşik  iplik  sevki:İpliklerin    gerginliklerinin, pozitif    şekilde    rezerve   edilip, negatif  şekilde  çekilmesi  veya  hem  gerginlik  hem de  sevklerinin   pozitif  olarak   yapılabildiği   yeni  yöntemler  geliştirilmiştir.  Böylece  daha  iyi  bir  iplik  hız  ve  gerginlik   kontrolünün  sağlanması  ile, verimli  bir  çalışmanın   ve   kaliteli  bir  dokunun   elde  edilmesi   sağlanmış  olur.

Yukarıda  anlatılan  iplik  sevk   sistemlerini  gerçekleştiren  sevk  ediciler  aşağıdaki  başlıklar  altında  açıklanmıştır.

a) Band  furnisörü
b) Yığmalı   (rezervli)  furnisör
c) Dişli  furnisör
d) Ruleli  furnisör

a) Band  furnisörü:  Çoğunlukla   büyük  çaplı  yuvarlak  örme  makinelerinde  kullanılan  band  furnisörleri  özellikle   her  sistemdeki  iplik  miktarını  sabit   tutmak  amacıyla  kullanılırlar.  Her  sistemin üzerinden  sonsuz  band  geçen  bir  role  takılmıştır.  Band  hareketini   bir  alın  dişlisi  üzerinde  bulunan  kasnaktan  alır. Kasnak  çevresini  büyültüp küçültmek  suretiyle, band  hızı  değiştirilir   ve   sevk  edilen    iplik    miktarıda   değiştirilebilir. İpliklerin  hepsi  aynı  hızla  çalışır  ve   bu  sistemde   bobin  üzerine  direkt
düğüm  yoklayıcısı da  yerleştirilmiştir. Elektrikli  kopuk  yoklayıcı  üzerinden   iplik, band

furnisöre  gelir  ve  iplik  band   ve  role   arasından  dönen  bandın  hızına  uygun   olarak   bobinden  çekilir.

Eğer  bu  sistemde, iplik, role  ile  band   arasından  sevk  ediliyorsa  pozitif  iplik  sevk  sistemi  ile, aksi  halde   yani  iplik  bant   altından  sevk  edilmiyorsa  negatif  olarak  iplik  sevkiyatı   gerçekleştirilir.

b) Yığmalı  (reserveli)  furnisör: Daha  çok  jakarlı  yuvarlak  örme  makinelerinde  uygulanan   iplik  sevk  sistemidir.

Jakarlı  örgülerde bahsedilen  pozitif  iplik  sevkine   uyan  furnisörler  kullanılmaz  veya   iptal  edilir.  Çünkü  her  sistemde  iğnelerin  farklı  hareketleri, farklı  iğne  seçimi  nedeni  ile  farklı  miktarda  iplik   gerekmektedir.

Bobinden   çıkan   bozuklukları   kapatmak  ve   iğnelere   gerekli  ipliği,  değişmeyen  gerginlik  altında   vermek  için   yığmalı  furnisörler   kullanılmaktadır.

Furnisör  üzerindeki  iplik  miktarı, iplik  cinsine  bağlı  olarak 5  ile  20  metre  arasında  değişir.

c) Dişli  furnisör:  Tüm  sistemlerde    birbirinden   bağımsız  olarak   bulunan  konik  dişli  şeklindeki, dişli  iplik  sevk  ediciler, merkezi   ayarlama  ile  çalışarak, iğneye  gidecek   olan   gerekli iplik   miktarını   ayarlarlar.  Dişlilerden  biri  makine  hızına  uygun  olarak   dönerken, ikinci  dişli  ise  diğeriyle  kavrama  durumundadır. Dişliler   birbirini    ne   kadar   çok  kavrarsa,  iğnelere  o  kadar   fazla   iplik   sevki   gerçekleşir.

d) Roleli   furnisör:  Yüksek  hızla  dönen, yüzü   parlatılmış  konikten  yapılmıştır. İplik  katlar halinde  konik  çevresine   sarılır   ve   buradan  da  iplik  kılavuzuna    gider. Yüksek  bir  iplik  sevki  için, üzerine   hızla  alınan  iplik  gerginliği  yükselerek   gerilim  farkları   giderilir  ve   farklı  gerilimdeki   ipliğin  ilmek  yapması   önlenir.

Örücü Makine Elemanları

Makine  üzerinde  örme  işlemini  yapan,  hareketli  ve   hareketsiz  kısımlar   örücü  makine   elemanlarını  oluşturmaktadır. Örücü   makine   elemanları  4  kısımdan  oluşmaktadır. Bunlar; :
a)   Örme   iğneleri,
b)   İğne   yatakları,
c)   Kilit   mekanizmaları,
d) İplik  kılavuzu.

a)  Örme   iğneleri:  Yuvarlak  örme  makinelerinde  tek  ucu  kancalı  iğnelerle,  yuvarlak  örme  haroşa   makinelerinde   ise   çift  ucu  kancalı   iğnelerle  çalışılmaktadır.

Esnek  uçlu  iğne  ise;   hızlı  çalışmaya ayak    uyduramadığı,   yeni  desenlendirme  imkanlarına  uygun  olmadığı, dayanıksız   olduğu   ve   sistem    sayısını   azalttığı   için   yuvarlak    örme  makinelerinde   bugün   önemini  yitirmiştir.

Çözgülü   örme  makinelerinde   kullanılan   ve    hızın  artmasında  büyük  rolü  olan  sürgülü  iğneler    ise    yuvarlak  örme  makinelerinde  uygulamaya  çalışılmaktadır.

b)  İğne   yatakları:  Basit  olarak  yuvarlak  örme  makineleri, triko  (düz  örme)  makinelerindeki  iğnelerin   daire  şeklinde   yerleştirilmesi  ile  elde  edilmiştir  denebilir. Ancak  burada  iğneler,  iğne  yatağındaki  iğne  kanallarına   yerleştirilmiş  olup, bu   kanallar   üzerinde   bulunan   hareketsiz   kilit   parçaları   tarafından   ilmek  hareketinin   yaptırılması  için   tahrik  edilirler.  İğne  yataklarının  numarası   makinede   kullanılacak   iğnelerin   numarasını   daha  doğru  bir  deyimle   makine  inceliğini  belirler.

İğneler  arası  mesafe  fazla  yani   iğne  yatakları  arasındaki  set  mesafe  geniş  ise, ilmekler  daha  büyük   olacaktır. Aksi  halde  doku   daha  sık olacaktır. Yuvarlak  örme  makineleri,  piyasa   tabiriyle   tek  plakalı   veya  çift  plakalı  olarak  üretilirler. RR   tek  plakalı  yuvarlak  örme  makinelerinde  genellikle, sadece   silindir  yatağı  olarak  tabir  edilen   iğne  yatağı  bulunur  ya  da  çift  plakalı   makinelerin   sadece  silindir  yatağı   iğneleri  veya   kapak   yatağı  iğneleri    çalıştırılarak   tek  plakalı  halde  kullanılır.

RR  çift  plakalı   yuvarlak   örme  makinelerinde  ise  silindir  yatağı  ve   kapak   yatağı   olmak  üzere   iki  adet  iğne   yatağı   bulunur.  Bu  iğne  yatakları   haroşa   LL   örme  makinelerinde   üst  üste  aynı   hizada   birbirini   karşılayacak   şekilde    yerleştirilir.

Çift  plakalı yuvarlak  örme  makinelerinde   silindir  ve   kapak  iğneleri   birbirleri  ile   90  derecelik   açı  altında,  dik   konumda  çalıştırılmaktadır.  Kapak  iğne  yatağı  silindir  iğne  yatağının   üstüne   monte  edilmiştir.

Ayrıca  iğneler, silindir   ve  kapak   iğne   yatakları   üzerinde   birbirlerine  göre   dik  fakat   çapraz  olarak  yerleştirilebilmesi  ile   ribana  düzeninde, yuvarlak  örme   makineleri  oluşturulur.  İki  çeşit  iğne  kullanılarak, iğnelerin, silindir  ve  kapak   iğne  yatakları   üzerinde  birbirlerine  göre   dik   ve  karşılıklı   olarak  yerleştirilmesi  ile  de   interlok   düzeninde  yuvarlak  örme   makineleri  oluşturulur.

Diklemesine  iğne  kanallı   ve   iğnelerin   iniş-çıkış  hareketi  yapmasına  göre   yapılan   iğne  yatağına   silindir  yatağı, iğnelere   silindir  iğnesi, yatay  kanallı  ve  iğnelerin  gidiş-geliş  hareketi  yapmasına  göre   yapılan  iğne  yatağına  kapak  yatağı   ve   iğnelerine  de   kapak   iğneleri   denir.

Bu   tür   iğne   raylarında   iğneler   hem  ileri-geri, hem  de  rayla  birlikte  dairesel  olarak  hareketlidirler.

İğne  yataklarının  yani  rayların  birbiri  ile   olan  aralıkları  iyi  ayarlanmış  olmalıdır  ki, istenen  bir  çalışma  yapılabilsin.  Bu  şekildeki  ray  sistemi  esnek   ve   kancalı  uçlu  iğne  ile  çalışmaya  göre  yapılır.

Yuvarlak   örme   makinelerinin  iğne  yatakları   makine  iğnelerini  belirleyen   aralıklarla   açılmış  kanalları  olan  ve  bu  kanallara  iğnelerin yerleştirildiği    makine  elemanlarıdır.

Yuvarlak   örme  makinelerinde  iğne  yatakları,  daire  şeklindedir  ve  üzerine  yerleştirilen  iğnelerle  birlikte   dönüş   hareketi  yaparlar.  İğne   yatakları   hem   bu  dönüş   aşınmaya  dayanıklı,  üstün   nitelikli  çelik  veya  çelik  alaşımlarından   yapılır. Ayrıca  çok   iyi   bir   şekilde   yüzey   tesfiye   işleminden   geçirilirler.

İğne  yataklarının  yapımında   başlıca  üç  hususa   önem  verilmesi  gerekir. Bunlar:

1 –  İğnelerin  her  türlü   hareketine  uygun  olması  gerekir,
2 –  Kilidin  üzerinde   rahatlıkla   hareket  edebilmesi   gerekir,
3 –  İplik   kılavuzunun  hareketine  elverişli  olması  gerekir.
c)  Kilit  mekanizmaları  (örme  çelikleri):  Yuvarlak    örme  makinelerinde  klasik   konstrüksiyonda   kilit   mekanizmaları   sabit  olarak  görev   yaparlar.

İğne  ve  platin  kilitlerin temel  görevleri, istenilen   örme  şekline  göre  iğnelerin  tek  tek   hareketlerini  sağlamak, örgü   hareketlerini  düzenlemek   ve  ilmek sıklığını  ayarlamaktır.

Hareketin  büyüklüğü  iğnenin   ebatına, formuna ve tutma düşürme platinine bağlıdır.
Bundan başka eğer değişik ayak boylarında iğnelerle veya yardımcı platinler ile çalışılıyorsa bunların çalışması veya çalışmaması için seçme görevini de yapabilirler.

Bu görevlerini iyi bir şekilde yerine getirebilmek için  kilit mekanizmalarında aşınmaya dayanıklı, üstün nitelikli çelik veya çelik alaşımlarından yapılması gereklidir.

İğne, kilit içindeki kanallarda hareket ederken şu pozisyonlardan geçer:

1-İlmek için tam yükselme pozisyonu
2-Askı için yarım yükselme pozisyonu
3-Atlama için düz bir kanal içerisinden (yükselmesiz) geçme pozisyonu
4-Mekanizmanın geliş kısmına ileri geri veya yukarı aşağı hareketli ek bir parça ile ilmek boyu ve sıklık pozisyon ayarı
5-İlmek aktarma pozisyonu

Kilitler silindir ve kapakta olmak üzere, makinenin inceliğine ve çapına bağlı olarak sistem sayısı ile besleme sayısının adedi ile aynı olmalıdır ki her sistemde ayrı bir örgü hareketi ve ayarı yapılabilsin

Yukarıda sayılan hareketlerin yapılabilmesi için buna uygun kilit parçası lazımdır. Bunlar:
-İğne kaldırıcı: İğnelerin normal düz konumundan örme pozisyonuna getirir.
-İğne indirici: İğneleri aşağıya indirmede yardımcı olan karşılama parçasıdır. İğneleri normal  pozisyonundan  ilmek  sıkma   ve   düşürme   pozisyonuna  getirir.

-Karşılama   parçası:  Bu parça   iğneleri, ilmek  sıra   pozisyonundan   normal  pozisyona   getirir.
-Emniyet  ve  iğne   sevk  parçaları: İğnelerin  düzgün  bir  şekilde  sevkini  sağlar   ve    aynı  zamanda   kilidin   üst  kısmını   kapatır.
-Kilit  mekanizması  içinde  ilmek  sıralarının   düzgün  olarak   yapılmasını  sağlamak   amacıyla, ilmek  sıklığını  ve  yüksekliğini  ayarlayan  bir  sıklık  parçası  vardır.

d)  İplik  kılavuzları  (mekikler): Yuvarlak  örme  makinelerinde  iplik  kılavuzları  çeşitli  şekillerde  değişik  örme   araçlarına  göre   yapılabilen,  üzerinde  ipliğin  geçtiği  kanal  ve  gözleri   bulunan   örmeye  yardımcı  elemanlardır. Her  sistem   için  en az  bir  adet  olmak üzere  iplik  kılavuzu    yerleştirilir.

İplik  kılavuzlarının  yuvarlak  örme  makinesindeki  ana   görevleri  bobinlerden   gelen  kontrol  edilmiş,  gerginliği  ayarlı  ipliği örme  iğnelerine en   uygun  şekilde  yatırarak   vermektir.  Bundan  başka   örme  esnasında  serbest  kalan   kapanacak   iğne  dillerini  tutmak  ve  kapanmasına  engel  olmak  görevini de  yerine  getirirler.

Her  sistemde  incelik  ve   sistem   genişliğine  göre  çalışan  iğne  sayısı,  iplik  kılavuzu  genişliğini  belirler.  İplik kılavuzu  genişliği  ise  makine inceliği  ve  kilit  konstrüksiyonuna  bağlı  olarak  değişir.  İplik  kılavuzunda,  arasında  iplik  sevk  edilen  özel  bir  delik  açılmıştır.

İplik  kılavuzunda  ipliğin  kesilmesini   önlemek   için  delikler  porselen   vb.  ile   kaplanmış   ve   iğneye    zarar   vermemesi  için   iğne  tarafındaki  iç  yüzü  sertleştirilerek  iyice   parlatılmıştır.

*Yuvarlak  örme  makinelerinde  iplik  kılavuzu  (mekik)  ayarı:İğnelere  doğru  iplik beslemesi, iplik  kılavuzunun  doğru  yerleşimine  ve   ilmek  yüksekliğine  hareket  eden  dillerin  tam  kapanmalarına  bağlıdır. İplik  kılavuzu  silindir iğneleri arasındaki  ayar   kancalı-dilli  bir  silindir iğnesinin  geçebileceği  şekilde  olmalıdır. Silindir  iğneleri ile  iplik kılavuzu  arası  ayarı,   yaklaşık  kısa  dilli  iğnelerde  0,5  mm.  uzun   dilli  iğnelerde   1 mm.   kadardır. Bu  aralık   daha  küçük  olduğunda,   iğne  dilleri  eğrilebildiği  gibi   iğne  kancaları

da  yıpranabilir.  Ayar  büyük olursa  da   iplik  yatırımı  güvenli  olmaz.  İplik  kılavuzu   iğnelerle  öyle  mesafede  olmalıdır ki, kapalı  dil  besleyicinin   arkasından   ve   altından   ona  değmeden   geçebilmelidir.

Makine  çift  plakalı  ise  kapak   iğneleri  ile   iplik  kılavuzu  arasında  da  ayar  yapmak  gerekir.  Burada da iplik  kılavuzu, kapak  iğne  dillerine  değmeyecek  şekilde   ayar   yapılır.  Ayrıca  iplik kılavuzlarının   kendi  aralarında  ve    topluca   ayarları da   uyumlu  olmalıdır.

Örme Makinelerinde Kontrol ve Güvenlik Elemanları

Yuvarlak örme  makinelerinde  kontrol elemanları, mekanik, elektrikli  ve  optik olarak  çalışan, bir  hata  oluşumunda  örme  işleminin  hatalı  olarak  devam etmemesi   ve   makinenin  zarar  görmemesi  için  makineyi  hemen  durduran  güvenlik  elemanlarıdır. Kontrol  elemanları  yuvarlak örme  makinelerinde  iplikler   için, iğneler  için  ve  kumaş  için  tertiplenmiştir. Bu  tertibatlar;

a) İplik  kontrol  elemanları:İplik kontrolü, iplik sevkini  ve  iplik  beslemesini  tamamlayan  bir işlemdir. İplik  kontrol  elemanları  aşağıda  sırası  ile  açıklanmıştır;

b) Gerginlik  yoklayıcı: İpliklerin  kılavuzlara  belirli  bir  gerginlik  altında  verilmesini   sağlamak  amacıyla  konulmuşlardır.

Makine  üzerinde, iplik   gerginliğin   belirli  bir  değerin  üzerine  çıkmasına  müsaade   etmeyerek,  kırmızı  ışığı  yakar  ve   makine  durur.

c) Kopuş  yoklayıcı: İplik  kopmalarında  veya  iğne  hasarlarından  doğan  sorunlarla   elektromağnetik   veya   mekanik  koparma  faaliyete  geçer.

d) Düğüm   yoklayıcı:  İğnelere   hatalı iplik  gitmesini  önler. İplikteki çok  kalın yerler,  düğümler  vs.  bu  yoklayıcılardan  geçerken  takılır. Eğer  bu  iplik  kontrol  edilmeden  giderse   iğneye  hasar   verebilir.

e) Koparma  tesisatı: İplik  durdurucu  ve   iğne  denetleyicisinden  oluşur.  Makinede  doğacak  sorunlarda,  iplik  durdurucu   ve   iğne   denetleyicisi ipliğin kopmasını sağlar ve makineyi durdurur.

f) İğne kontrol elemanları: İğne kontrol elemanları iğne dili fırçaları ve iğne kontrol dedektörleridir.

a) İğne dili açıcısı yuvarlak fırçalar: Makinenin çevresi boyunca kapak ve silindir iğneleri için bir çok dil açıcısı fırça yerleştirilmiştir. Bu fırçalar her hangi bir sebeple açılamayan iğne dillerinin açılmasına yarar. Fırçaların serbest hareketli, yumuşak kıldan yapılmış olması faydalıdır.
Yuvarlak fırçanın görevi, silindir ve kapak tarağını temiz tutmak, birikmiş elyaf kümelerini uzaklaştırmak, iyi bir fiyonk, temiz bir kumaş elde etmek için önemlidir. Silindir yatağına tertiplenmiş  fırçalar, dik duran silindir iğnelerini 30derecelik bir açı ile durur.

b) İğne yoklayıcılar: İğne kırılmalarında ve hatalarında kırmızı sinyal vererek makineyi durduran ve bu sayede de arızanın nerede olduğunun tespit edildiği iğne kontrol elemanlarıdır. Makineyi durdurma olayı, iğne dilinin herhangi bir sebeple açılamadığı durumlarda, kapak dil yoklayıcıya çarpar ve yukarıya doğru itilen yoklayıcı elektrik sinyali ile makineyi durdurur.

– Doku kontrol elemanları: Doku kontrol elemanları yuvarlak örme makinelerinde örme esnasında ve örme sonrası görev yapan elemanlar olarak ikiye ayrılır.

– Örgü esnasında yapılan kontrol: Bu aletler optik sisteme göre çalışır. Üniversel aletlerde belirli örgüler, delikler ve desene bağlı olarak çalışan ilmeklerin düzgünsüzlüğü problem meydana getirir.

Bu   aletler ile  çalışmada, aletin  hassas  bir şekilde ayarlanması için uzun
zamana ihtiyaç olduğundan aynı örgünün makinede uzun süre çalışması gerekir.

Ayrıca doku yığılmasını önleyici kontrol dedektörleri vardır.

Delik yoklayıcılar: Dokuda bir yığılma meydana geldiği zaman silindir ve kapak iğne yataklarının tam ortasına fakat dokuya değmeyecek bir şekilde tertiplenmiş delik yoklayıcılar, kontrol ucunun oluşan yığılmaya çarpmasıyla doku hatası devam etmeden makine durdurulur.

Örgü sonrası yapılan kontrol: Örülen doku genişletici çemberden geçerek sarma silindirine gelir. Burada kontrol fotosel yardımıyla olur. Delik olduğunda fotesel ışığı dışarıya geçireceği için makineyi durdurur.

Yuvarlak Örme Makinelerinde Desenlendirme Yöntemleri

Örme  kumaş  üretiminde  çeşitli  tertibatlarla, örme tekniğiyle, renkli  veya  tek  renk  olarak  kumaş  yüzeyinin  görünüşünü  değiştirmek  amacıyla  farklı  efektler  ve  motifler  oluşturulmasına  desenlendirme  adı  verilir.

Yuvarlak  örme  makinelerinde   özellikle  jakar tertibatı  ile  ve  elektroniğin  adaptasyonuyla  sınırsız  desenlendirme  olanakları elde  edilmiştir. Yuvarlak  örme  makinelerinde  desenlendirmenin  yapılabilmesi  için  makinenin  bazı  fonksiyonlarına istenilen  şekilde  kumanda  edilmesi  gerekiyor.

Bu  makine  fonksiyonları  şunlardır:
a) Örme  iğnelerinin  hareketleri,
b) İpliklerin  hareketleri,
c) Doku   çekim  tertibatının  hareketleri.

Yuvarlak   örme    makinelerinde     desenlendirme    yöntemleri, piyasada
kumanda  tertibatlarına, deseni  oluşturan  makine  fonksiyonuna  göre  veya   özel  isimlerle  tanımlanmaktadır. Buna  göre  bu  bölümde  yuvarlak örme  makinelerinde  desenlendirme   aşağıdaki  başlıklarda  incelenmiştir.

– İğne ve  kilit  (çelik-kafa)  dizimleriyle desenlendirme,
– İki   veya  ikiden  fazla  farklı  iplikle  yapılan   desenlendirme,
a)  Pelüş   desenlendirme,
a) Vanize  desenlendirme,
– Enine  çizgili  desenlendirme, ringel  tekniği,
– Jakar  donatımları  ile  desenlendirme,
– Aktarmalı  (transfer)  desenlendirme.
İğne  ve  Kilit  Dizimleriyle  Yapılan  Desenlendirme:

Yuvarlak  örme  makinelerinde  iğne  düzenlemeleri   ve   iğnelere  kumanda  eden  kilit  tertibatında   yapılan  düzenlemelerle  gerçekleştirilen  sınırlı şekilde  desenlendirmeye  olanak  tanıyan  desenlendirme  tekniğidir.

İğne ve  kilit  düzenlemeleriyle  iğnelerin  ilmek, askı  ve  atlama  hareketlerini   belli  bir  düzen içinde  yapmaları  sağlanarak  desenlendirme  gerçekleştirilir. Genellikle  tek  renkli  çalışmalarda  uygulanmakla  birlikte  çok  renkli  çalışmalarda  yapılabilir.

Yuvarlak  örmede  kilit  düzenlemeleri;

Yuvarlak  örmede  kilitler  dört  tip olabilir. Bu  kilit  tipleri  şunlardır;
– Basit  kilit, (yalnız  ilmek  yapar),
– İlmek  ve  atlama  yapan  kilit,
– İlmek  ve  askı  yapan  kilit,
– Atlama, askı  ve  ilmek  yapan  üç   yollu  kilit.

Yuvarlak   örmede  iğne  düzenlemeleri;

Yuvarlak  örme  makinelerinde  iğne  ve  kilit  düzenlemeleriyle   yapılan
desenlendirmede   iğnelerin  özellikleri de  kilit  özelliklerine  uygun  olmalıdır.

İğnelerde  ilmek, askı  ve  atlama  yapılmasını  sağlayan  özellikler  şunlardır.
a)  İğne  boyları  farklı   olabilir,
b) İğne  ayak  boyları  farklı olabilir,
c) İğne   ayak  sayıları  farklı  olabilir.

Bu  teknik  ile  yapılan  desenlendirmeye   örnek  olarak, tek  ve   çift  plakalı  yuvarlak  ilmek  askı  kombinasyonu  ile   yapılan  tek  toplama  lakost  örgü   verilebilir. Bu  örgü  ile  kumaş  yüzeyinde  bal  peteğine  benzer  efekt elde edilir.

İki  Veya İkiden   Fazla  Farklı  İplikle  Yapılan  Desenlendirme:

Yuvarlak  örme  makinelerinde  elyaf cinsi, renk, büküm, kalınlık   v.b  gibi  özellikleri  farklı  olan  iki  veya  daha  fazla  sayıda  ipliğin  aynı  anda  birlikte  örülmesiyle  yapılan  desenlendirme  yöntemidir. Yuvarlak  örme  makinelerinde  en az iki  iplik  ile  yapılan  desenlendirme  teknikleri  aşağıdaki  başlıklarda  incelenmiştir.

a) Pelüş   desenlendirme,
b) Vanize  desenlendirme.

Pelüş   Desenlendirme:

Tek  plakalı  (RL)  ve  çift  plakalı (RR)  yuvarlak örme  makinelerinde  uygulanabilen  bir  desenlendirme  tekniğidir.

Yuvarlak  örmede  uygulanan  pelüş  örgü  zemin  örgünün  bir  veya  her  iki  yüzünde  oluşan  ilmek  halkaları  (pelüş  askısı)  ile  karakterize  olur. Yani  pelüş  örgünün  oluşması  için  ilave  bir   iplik   kullanılması  şarttır. Bu  ilave  ipliğe  pelüş  ipliği  adı  verilir. Pelüş ipliği  ile  oluşturulan  ilmek  halkaları  bütün  yüzeyi  kaplayacak  şekilde  veya  örgü  üzerinde  kısım  kısım  da  uygulanabilmektedir. Jakarlı   pelüş  kumaşlar  ile  yüksek  hav  dayanıklılığı  ve  elestikiyet  sağlanabilmektedir.

 Pelüş  örgüsünün  oluşumu;

Pelüş  ipliği  kancalı  iğneye, zemin  ipliğinin  biraz  üstünde  bir  mesafede   verilir. Kancalı  iğnelerin  aşağıya  doğru  hareketi   ve   özel  tutma  düşürme  platinlerinin  (pelüş   platini)  öne  doğru  hareketi  ile  platinin  boğazı  içinde  ilmek  oluşturulur. Hav  ilmeklerinin  uzunluğu  (pelüş  ilmeği) platinin  boyutları  ile  ilgilidir.

Çift plakalı  RR   makinelerinde  pelüş  örgü  ayaklı  pelüş  çivileri   tarafından  oluşturulur. Bu  çiviler  kapak  iğneleri  yerine, kapak  kasnağına  yerleştirilir.

Özel bir iplik  klavuzu, pelüş  ipliğini  pelüş  iğneleri  üzerine, zemin  ipliğini de  pelüş iğneleri altına  koyarak   silindir  iğnelerinin  ilmek   oluşturmasıyla  tekrar  iki RL  örgü  yapmasını  sağlar. Pelüş  ipliğinden  oluşan    pelüş   örgüsünün  platin  ilmekleri   pelüş  ilmeklerini  teşkil  eder  ve  ilmek  oluşumundan  sonra   pelüş  çivilerinin   geri  çekilmesiyle  serbest  kalırlar.

Örtmeli  Desenlendirme, Vanize  Desenlendirme  (Plattier):

Özellikleri  birbirinden  farklı  iki  iplikten  (renk, büküm, kalınlık, elyaf  cinsi)  birisi  kumaşın  ön   yüzünde, diğeri  ise  ters  yüzeyinde  görülecek   şekilde   iğnelere  beslenerek  örülmeleri  ile  vanize   yani  örtmeli  desenlendirme  yapılır.

Vanize  desenlendirmede  iplikler  belirli  gerilim  altında, iğnelere  özel mekiklerle  belirli  aralıkta, ayrı  ayrı  gönderilirler. Fiyonk  platinleri  de  buna  uygun  olarak  arka  arkaya  iki  ağızlı  yapılmışlardır. Bu  şekilde  her  iki  iplik  de  aynı  iğne  üzerinde  aynı   anda   fiyonk  haline  gelir.

İplikleri  desene  göre  döndürmek, böylece örtme  işlemiyle   değişik  motifler  yapmak  için  ipliği  döndüren   özel  platinler  kullanılabildiği  gibi  özel  iplik  kılavuzları   ile  de  dönüşüm  sağlanabilir.

Vanize   örgü de  renkli  efektler  elde  edilmesi  farklı  iplikler  ve  desen  tertibatı  ile  uygulanır. Burada  kancalı  iğneler  ve  örtme  ipliği  kılavuzları  koordine  edilmiştir. Bu  kılavuzlar  iğnelerle  birlikte  hareket   ederler  ve  her  biri  kendi  renkli  ipliğini  kancalı  iğneye  verecek   şekilde  jakar  tertibatı   ile  kumanda  edilirler.

Enine  Çizgili   Desenlendirme, Ringel  Tekniği:

Yuvarlak   örme  makinelerinde  özellikle  süprem   örme  kumaşlarda  renkli  iplikler  ve  mekanik  tekniklerle  veya  elektronik  programlama  yöntemleriyle   enine  çizgili desen  oluşturma    tekniğine      piyasada    ringel     tekniği     ad  verilmektedir. Ringel  tekniği  düz

yüzeyli  yuvarlak  örme  kumaşlarda  uygulanan  ve  değişik  renkteki  ya  da  değişik  cinsteki  ipliklerin  desene uygun  olarak  yatay  sırada  bir   veya  birkaç  sıra  arayla   değiştiği   enine  çizgiler  desenler elde  etme  yöntemidir.

Renkli, enine  çizgili  örme  kumaşların  üretimlerinde   her  bir  örme  sisteminde, beş  renge  kadar  iplik  taşıyabilen   ringel aparatı kullanılır.

İplik kılavuzlarının değişimi bir kumanda tertibatı tarafından desene göre açılıp kapatılarak yapılır.

Ringel aparatı, bir sistem içinde makine çalışır durumda iken iplik değiştirebilmektedir. Böylece makinedeki hareket düzenine göre bir çok renkli ilmek sıraları oluşur. İplik kılavuzları bir delikli bant veya benzeri bir tertibat ile mekanik veya elektrikli  aktarma sistemi üzerinden devreye sokulur veya devreden çıkarılırlar.

İplik kullanım öncesi tutulmak ve kullanım sonrası kesilmek zorunda olduğu için, burada birde tutma ve kesme tertibatı gerekmektedir. Nispeten ucuza imal edilen bir desenlendirmedir. Desen boyutu isteğe bağlıdır.

Enine renk, cizgi veya bantların yapımı için bir halkalama donanımıda kullanılır. Bu isteğe göre negatif değişimde iplik kılavuzları,  keserek kopartma ve yapıştırarak ekleme kısımlarından meydana gelmiştir.

Jakar Donatımları ile Desenlendirme :

Yuvarlak örme makinelerinde en geniş desenlendirme olanağına sahip Desenlendirme donanımı jakar tertibatıdır. Jakar tertibatları ile hem iğneler tek tek kumanda edilir, hem de renkli iplikler sıralı olarak istenen şekilde seçilebilir.

Jakarlı makinelerde kapak iğneleri mutlaka uzun ve kısa iğneler olarak düzenli bir şekilde ayarlanır. Genellikle uzun-kısa olarak 1:1 düzen bulunur. Silindirde ise jakara göre

istenen iğne seçilir. Bu iğnelerin hepsi birden çalışır kabul edilir.

Jakarlı örmelerde, her sistem için desene bağlı olarak tek tek iğne seçimi söz konusudur. Bunun için gerekli olan desen tertibatları  belli bir takım iğneleri mekanık veya elektronik olarak yakalama veya örme pozisyonuna getirilebilecek durumda olması gerekmektedir. Bu görev;

– Desen platinleri,
– Desen çarkları (Diskleri veya dişlileri),
– Çivili desen tamburları,
– Programlanabilir desen dişlileri,
– Kumanda manyetikleri tarafından yerine getirilmektedir.

Bütün desen tertibatları silindir iğnelerine kumanda ederler. Kapak iğneleri ile de   kumaşın arka yüzü meydana getirilir.

Yukarıda sıralanan jakar tertibatları ile iğnelere üç şekilde kumanda edilmektedir.
– Direkt iğnelerin seçimi ,
– İndirekt olarak iğnlerin seçimi,
– Elektronik olarak iğnelerin seçimi,

Delikli  Desenlendirme, ( Ajur, Aktarma) :

Yan yana veya  karşılıklı iğnelerin birbirleri üzerindeki ilmeklerin yarım, tam, dağıtma ve benzeri ilmek şeklinde aktarılması ile yapılır. Delikli, gözenekli  düzenli  desenler  elde  edilir. Yuvarlak  örme  makinelerinde  aktarmalı  desenlendirme  iki  şekilde  yapılır.
a) Bir iğne  üzerindeki  ilmeğin  yanındaki  iğneye  aktarılması,
b) Bir iğne  üzerindeki  ilmeğin karşısındaki  iğneye  aktarılması.

Yandaki İğneye  İlmek  Aktarma:

Her  iki  iğnede bir  ilmek  bacağı, bir  iğne  aktarma  teşkilatı  yardımıyla  komşu  iğneye  aktarılır. Birinci  iğne  üzerinde  kalan diğer  bacak, kullanılan  bire-bir  baskı  çark  yardımıyla  düşürülür. Böylece  birinci  iğnedeki  ilmek  tamamen  yandaki  iğneye  aktarılmış  olur.

Karşıdaki  İğneye  İlmek  Aktarma:

Aktarma  tertibatı olarak, silindir  iğnelerindeki  ilmekleri, kapak  iğnelerine  aktaran   desen  tertibatları  ve  özel  aktarma  iğneleri  kullanılmaktadır. Yuvarlak  örme  makinelerinde iğneler  sürekli  kavrama  halinde  olduğu  için  düz  örme  makinelerinde  ki   gibi  iğne  kanallarına  yana  doğru   kayma  hareketini  yapması  imkansızdır.

Hem silindir, hem de  kapak  yatağında  bulunabilen  aktarma  iğneleri  ile  kapak  iğnesi  ilmekleri  silindir  iğnelerinin  üzerindeki  ilmeklerin  kapak  iğneleri  üzerine  aktarılabilmektedir.

Delikli  görünüm  desene  göre  gerçekleşebilmesi  için  silindir  ilmekleri  jakar  desen  tertibatı ile  seçilerek  aktarılır.

Örme Makinelerinde Çekme Ve Sarma Sistemi

Örgü   Kumaşlarda   Çekim:

Birçok  işlemden  sonra  elde  edilmiş  olan  örme  dokusu  örgünün  yapısına, ilmek  sıklığına, malzeme ve yapısına, olması  arzu  edilen  mamül  ene   göre  çekilir ve  sarılır. Doku örüldükten  sonra  uygun  çekme  ayarı  yapılmalıdır. Çekme  ayarı  öncelikle  ilmeğin  rahat  oluşabilmesi  için  gereklidir. Bundan  sonra  sıklığın  değiştirilmesi  ve  buna  bağlı  doku   eninin  daraltılması  için  yapılır. Çekme  işlemiyle   örme  arasında  doku  bir  an  germe  ve  en  açma  mekanizmasıyla  örüldüğü  ene  getirilmeye  çalışarak  fazla en  açma  büzülmesinin  olmaması  amaçlanır.

Örme işlemlerinde  iplik sevki  kadar  örülmesi, örüldüğü  kadarda  çekilmesi   ve  sarılması   gereklidir. Bu  nedenle  iplik   sevk  hızı, kumaş   sarım hızından  daha  azdır.  Bunun   için   sarma  alanındaki  çevresel  hız  sabit olmak  kaydıyla  top çapı  büyüdükçe   dönme  hızı da  daimi  olarak ayarlanmalıdır.

Doku  Çekme  ve  Sarma  İşleminin  Meydana  Geliş  Aşamaları:

İğnelerin     dönüş   aşamaları  ile   ören   ve  ekseni    yuvarlak   örme    makinelerinde doku  çekme   ve  sarma  ayarı  olarak  fakat  yine  birbirine  uyumlu   olarak  yapılır. Örülen  doku  üç  aşamada  sarılmış  olur.

a) Örülen  doku  örme  örgüsü  özelliğinden dolayı büzüldüğünden  çekime  gelmeden  önce  hortum  içinden   yanlara  getirilerek  en  sabit  ve düzgün  halde  yakınlaştırılır.

b)  Sonra çekim   tertibatına  gelerek   sarmaya  bağlı  alandan  istenilen  gerginlikte  ayarlanabilir   şekilde  çekim  yapılır. Bu  şekilde  dokunun  birim  ağırlığı  kalitesi değiştirilir.

Dokunun  çekim  hızı  makine   örüş  hızı  ile  birlikte  değişir, aynı   zamanda  doku  eni  az  bir  daralma  sonucu  daha  sabit  bir  duruma  gelir.

c)  Genişletilen  ve  çekilen  doku  sarma  rolesine   düzgün  biçimde  sarılarak  dokunun   belirli  uzunluklardaki   toplar  şeklinde  toplanması  sağlanır.

Doku   sarım  hızının   makine  örüş  hızına  ile  paralellik  göstermesi  yanında   oradaki  doku  çekme  baskısıyla  da  bir  başka  uyum  sağlamasıda  gerekir. Burada   top  kalınlığına   göre  sarım  hızı  ve  gerginliğinin  sabit  kalması  gerekir.

Eş   Çekim   Gecikmeli   Çekim:

Çift   plakalı   RR  yuvarlak  örme  makinelerinde  kapak  iğnelerinin  silindir  iğneleri  ile  aynı  zamanda   ilmek yapma  şekline  eş  çekim  ve  eş  ilmek  zamanı;   kapak  iğnelerinin  silindir  iğnelerine  göre   1,2,3,4,5,6,7,  iğne  aralığı  kadar  daha  geç  ilmek  oluşturma  şekline de  gecikmeli  çekim-gecikmeli  zaman  ayarı da  denir.

Gecikmeli  çekim  ayarı  genellikle  kapak  ve  silindirdeki  tüm  iğnelerin  çalıştığı   durumlarda  çok  uygulanır. Bununla ipliğin  üzerine  gelen  karşılıklı  çekme  asılma   kuvveti  azaldığı  gibi  farklı  zamanda  ilmek  yapmakla  daha  düzgün  ve  eşit  boylu    ilmekle, enine  esnekliği  daha  stabil  bir  doku  elde  edildiği  kabul  edilmektedir. Eş  zaman  ayarı  ise  tüm  iğnelerin  çalışmadığı  2*2  Rib   v.b  örgülerde  özellikle  jakarlı  çalışmalarda   tercih  edilir.

Eş  ve  gecikmeli  çekim  kapak  iğne  yatağından  ayar  edilir. Tek  plakalı  RL  makinelerde  bu  tür  bir  ayar  mümkün  değildir. Ancak  iğnelerden   daha  rahat   bir  ilmek  atabilmesi  ve  doku  çekimi  kolaylığı  için  tarama  platinleri  ayarı  yapılır.

Fantezi  İplikle  Üretilen  Bir  Kumaşın  Doku  Çekme  ve  Sarma  Ünitesi:

Doku  çekme  ve  sarma  ünitesi  genel  olarak  aşağıdaki  fonksiyonları  yerine  getirir:
– İmal  edilmiş  fantezi  ipliği  ilmek  boyuna  göre  aynı  oranda  aşağı  çekmek ve  sarmak,
– En son  oluşturulan  ilmeğin  iğneden  aşırılmasını  sağlamak,  (aksi halde   iğne  üzerinde  ilmek  ve  iplik  yığılmaları  olur  ve  iğne  kırılır.)
– İmal  edilen  fantezi  ipliğin  her  zaman  aynı  gerginlikle  çekilip   sarılmasını, böylece düzgün  bir  yapıya  sahip  olmasını  sağlamak.

İmal  edilen  fantezi  iplikler  hacim  ve  ağırlık  bakımından  küçük  olduğundan  çekme  ve  sarma  ünitesi  basit  bir  şekilde  tasarlanmıştır. Motordan  kayış-kasnak   sistemleriyle    alınan    hareket, şasinin   alt    kısmında   bulunan  ve  makinenin  eni  boyunca  uzanan  bir  mile  aktarılır. Mil  üzerinde  bulunan  ve  onlarla  aralarında  çevresel   temas  olan   silindirler  yardımıyla  çekim  gerçekleştirilir. Üstteki  silindirlerin  ağırlığı  etkisiyle  yapılan  bu  tür bir  çekme işlemi   hassas  sonuçlar  vermez.

Sabit    hız  ve  gerilim    altında    çekilen    fantezi   iplik    sarma   ünitesi  tarafından  sarılır. Sarma  işlemi  çevresel  tahrikli  olup  sarma  hızı sarımın  başından  sonuna  kadar  sabittir. Sarım  ünitesi  üzerinde  bulunan  bir  gayd sağa   sola  gidip  gelerek  sarımın  düzgün  olmasını  sağlar  ve  yığılmaları  önler.

Çekme:

İğneden   tüp  şeklinde  çıkan  kumaş, bir  enlemesine  tutucu   tarafından  yassılaştırılır. Bu  tutucunun  hareketi  herhangi  bir  etki   altında  olmaksızın  aşağı  alıcı  silindirlerden  gelir.

Kumaş  alıcı  silindirlere  geldiğinde  1  ve  2   silindirleri  tarafından  tutulur.  Bu silindirlerle  sürekli  ve  değişmez   bir  gerilimle  örme  makinesinin  iğnelerinden  top  kumaş  aşağı çekilir.

Örme   kumaşın  yapısı, makinedeki  besleyicilerin  numarasına  veya  örme  birimi  uzunluğuna  bağlı  olarak  ayarlanabilir.

Aşağı  çekme  silindirlerinin  her ikisi de  M  elektrik  motoruyla  güçlendirilmektedir. Buda, makinenin  ana  plakadaki  düzenlenmiş  bir  bilezikle  bağlanmıştır. Kumaşın  aşağı  çekim, gerilim  ayarı  S   potansiyometresi   yoluyla  olur, bu elektronik işlem, kontrol  ünitesiyle  M  elektrik  motorunun  dinamo  akımı  görevini  değiştirmekle  olur.

Potansiyometrenin  skala  ölçümü  doğrusaldır. Bu ölçümler, aynı  zamanda   aşağı  alma  tansiyonuylada  eşdeğerdir. Böylelikle, bu  tansiyon  potansiyometreden  ayarlanabilir. Kumaş  2  silindirinden  geçerek  sarma  mili  üzerine  sarılır  ve  3  silindiri  vasıtasıyla  aşağı  alıcı  mile  sarılır. Kumaşın  serbest  bitim  ucu, sarma  mili  ile  kumaşın  kendi  üzerine  sarılmasıyla  tutulmuştur. Böylece  kumaş, kumaş  sarma  ünitesi  için  2  ve   3   silindirleri  arasında  hizmet  görür.

Kumaşın, sarma  ünitesiyle  sarılmasının  oranı  her  zaman  kumaşın  aşağı  alıcı  silindirlerin   hareketi  ile  aynıdır. Böylece  kumaş  tüpü için, sarma  tansiyonu   maksimum  sabitlikte  olur. Kumaş  silindirinin  bitiş  ve  başlangıç  arasındaki  yapımlığı da  sabit  olur.

Çekme  Silindirinin   Ayarı:

Aşağı alma  gerilimi, makinenin  kontrol  panelindeki   S  potansiyometre   kolunun  ayarı ile  olur. Potansiyometrenin   saat  yelkovanı  yönünde  dönüşüyle çoğalır.  Aksi  yönde  döndürülerek  düzeltilir.

Potansiyometre   skalasının  düzeni  on  dönüşe   ayarlanabilir. Tüm  dönüşler  ayar  skalasının  içinde  işaretlenmiştir   ve  gösterge   penceresinden  görülebilir. Bir  dönüş  yüz eşit  parçaya  bölünmüştür. Eğer  ayarlamak  gerekirse   9 numaralı  kilitleme  kolunun  sola  doğru  hareket  ettirilmesiyle  olur.

2  ve  3  silindirlerinin   1  silindirine olan yay basıncı 5 ve 6 vidalarının düzgün bir  6 vidalarının düzgün bir şekilde ayarlanmasıyla   ayar  gerçekleştirilir. Eğer, kumaşı aşağı alıcı silindirlerinden elle çekmek gerekirse , 2 ve 3 silindirlerini 1 silindirlerinden ayırmak gerekir. Buda 7 kolunun sola doğru hareketiyle olur, 7 kolunu hareket ettirmeden önce makinenin kapalı olmasına dikkat edilmelidir.

Makine kapanınca 1 ve 2 silindirleri durma pozisyonuna gelir ve 2 numaralı silindirin üzerine sarılı 1 ve 3 silindirleri arasındaki kumaşı çekmek mümkün olabilir. Kumaşın serbest ucu sarma mili üzerine veya 3 nolu silindirin üzerine sarılmıştır.

Kumaş Serme:

Kumaşı sermek ve sarmak bir mekanizma kullanmayı gerektirir. Serme ve sarma orantısı kumaş tipi ve kalitesinin takımlara uymasına bağlıdır.

Takımların seçimi, kumaşın tip, ağırlık ve kalitesine bağlıdır. Herhangi iki takım toplam diş sayısı 84 olacak şekilde monte edilebilir. Serme yapısı en fazla 20 diametre olan kumaş topuna ayarlanır.

Kumaş genişliğini sabit tutan mekanizmanın iki dikey kolu (I) ve dört tane yatay kolu (II) vardır. Bu mekanizma kumaşın belirli genişlikte buruşmadan eşit olarak serilmesini sağlar. İki dikey levha S!, S2, S3ve S4 vidalarıyla ayarlanılır. Dört yatay levha A1 ve A2 vidalarıyla ayarlanılır.

Kumaş yapısındaki veya dokumasındaki özel hallerden dolayı, yatay levhaları sökmede zorluklar çıkar. Daha büyük veya küçük yatay serme levhalarını  kullanmak imkanızdır. Bu ancak kumaş dokuma imalatının başlangıcından veya makine yapımcılarından temin edilebilir. Değiştirilebilir parçalar şekilde koyu çizgilerle gösterilmiştir.

Serme Mekanizmasının Ayarı, Önemi:

Serme tansiyonunun doğru ayarlanması kumaş kalitesinin iyi korunmasına bağlıdır. Özel durumlarda doğru yapılmayan ayarlama, ilmeklerin açılmasına neden olurken, yetersiz gerilim örgü ilmeklerinin iğne üzerine yükselmesine neden olur. Hatta önemsiz küçük hatalı ayarlamalar, dokuma birimini önemli derecede etkileyebilir.

1- Başı, serim mekanizmasından sökmek: Başın dışındaki pütrüğü tutup çekme olur. Bu kez dokunmuş kumaşın silindirin içinden kolayca geçmesine izin verir.

2- Silindiri sıkmak için vida ayarlama: Bu vidalar, silindir üzerindeki yayların gerginliğini çoğaltmak veya azaltmak için donatılmıştır. Dikkatli ayarlandığında bu iki vida kumaşın düz yatay serilmesini ve dengesiz sarılmasını önler.

3- Serim yayı: Ayarlanabilen yaylar kumaşın gerilim sabitliğini sağlamaktadır.

4- Aşağı indirme yay geriliminin ayarı: Aşağı indirme yayaları üzerinde bir ön yüklenmeyi dereceli olarak uygulayarak, saat yelkovanı istikametinde bu vidayı döndürür ki böylece kumaş üzerine geniş bir gerilim uygulanacaktır.

5- Sarma hareketlendiricisinin serbest bırakılması: Tırtıllı topuzu dışarıya çekerek ayarlanmaktadır.

6- Sarma yayı: Bu yay sabit bir kumaş gerilimini sağlar.

7- Sarma yayı tansiyonu için civata ayarı: Bu vidayı saat yelkovanı istikametinde döndürerek silinirler üzerinde geniş bir ön yükleme yapılmış olur.

8- Sarma mili: Kumaş sarma mili geri dönüşü engelleyen dişli içinde işlemdedir. Bu gerilim altında silindirin ters yönde dönüşünü engellemektedir.

9- Segmanlı silindir: Geriliminin silindirlerden geçerken sıkışma ve dalgalanmalara karşılık kumaşı korumaktadır. Segman parçalarıyla kumaşın   yapısında  delik  sağlanır. Çünkü kumaşın eni kalite ve örme ilmek yapısına göre değişir. Segmanlar silindir üzerindeki deliklerin durumu değiştirilerek ayarlanır.

Kumaş Sarma Mekanizması:

Kumaş silindirleme  (sarma) sistemi ve aşağı  çekme   işlemi, birbirleriyle bağlantılı çalışır. Sarma mili her iki yandaki rulmanlar içinde serbest olarak hareket eder. Kumaş aşağı çekme sistemiyle tüp kumaş hareketlendirilir. Böylece sarma mili silindirleri aşağı çekme silindirleriyle eşzamanda çalışan bir sarma işlemi sağlar.

Tüp kumaş iğnelerden gelip 3 ve 1 silindirleri arasından geçerek, ok yönünde 1 ve 2 silindirlerinin etrafına sarılır ve sonra 4 nolu sarma mili etrafından geçer, tekrar 3 nolu silindire geri döner.
Top  Kumaşın  Çıkarılması:

Eğer  top kumaşın  makineden  çıkarılması  gerekiyorsa  7  nolu  kolu  sağa   doğru  bir  miktar  kaydırmak  gereklidir. Böylece  3  nolu  silindir  dışarı  doğru  hareket  eder. Kumaş aşağı  alma  silindirleriyle  kumaş  sarma silindirleri  arasındadır. El anahtarıyla  4  nolu  silindirdeki  kumaş  kilitlenmiş  pozisyondan  dışarı  atılır. Böylece  yeni  bir kumaşın  sarımına  izin  verilmiş olur. Kumaşın  elde  kalan  son ucu  3  nolu  silindirin üzerine  sarılmış  olur   ve  yavaşça  aşağı  doğru  çekilir. 7 nolu başlangıç pozisyonuna döndürülür. Tüp kumaşın sonu 3 ve 1 silindirleri arasında örme işlemine başlandığında sarma silindirlerine sarılmış olarak geçer.

Eğer sarma geriliminin değişmesi gerekiyorsa bu 3 nolu silindirin 1 nolu silindire uyguladığı silindir basıncını değiştirerek olur.

Dikkat  edilmesi gerekli bir nokta da, kumaş tüpünün çok kısa kesilmemiş olması gerekir. Aksi halde 3 nolu silindirin üzerine sarmak için yeniden üretim yapmak gerekir.

Dokunun Makineden Çıkarılmasında Dikkat Edilecek Önemli Noktalar:

Örme makinelerinde dokunun makineden alınması yeniden sarma işleminin
yapılması ve gerekli ayarların tekrar yerine getirilmesine özen gösterilmelidir. Bu bakımdan zararsız ve az zaman alıcı, kolay bir çalışma için şöyle bir iş sırası yaralı olur.

1- Daha önce doku sarım topunun çıkarılabilecek belirli bir büyüklüğe gelmesini beklemek bu tahmininden veya sayaçlar yoluyla belirlendikten sonra makineyi durdurmak gerekir.

2- Sonra makinenin doku çıkarma tarafına geçerek sarım rulesinin çıkarabileceği hale gelinceye kadar makinenin yavaş devir veya el kolu ile çevirmek.

3- Makine ayarına tespit edilmiş güvenlik kafesinin koruyucusunu çıkarmak, böylece doku topunun rahat alınmasına imkan sağlamak.

4- Topun altına içbükey yataklı top arabası varsa topun boyunca altına bir karton levha veya kağıt bez sermek.

5- Sarma rulesini yerine itilen kısımdan geri çekerek topu aşağı indirmek.

6- Topu tekrar ruleye sarabilecek kadar geriye çekerek kesmek ve hemen hazır rule varsa onu, yoksa çıkan topun rolesini çıkararak makineye takmak.

7- Çıkan toptan roleyi çıkarırken veya çıkardıktan sonra katiyen dikine konmamalıdır. Ancak temiz yerde böyle koymanın sakıncası yoktur.

8- Güvenlik kafesini tekrar yerine takarak makinenin çalıştırılması ve gerginlik sarım ayarlarının kontrol edilerek önceki durumun sağlanması.

9- Çıkan topların tartımı ve ölçümü için üretildiği makine ve vardiyanın doku tipinin işaretlemesi.

10- Gerekli ölçümleri ve kontrolleri bitenlerin mamül ambarına taşınması.

11- Bu işle uğraşan kişilerin el ve üstünün leke bırakmayıcı iş temizliğinde olması ve belirtilen iş sırasını takip etmesi gereklidir.

Örme Makinelerinin Sınıflandırılması

Örme   Makinelerinin  Sınıflandırılması:

Örme makineleri sınıflandırılırken  ilmek oluşturan   iplik sistem sayısı,  iğnelerin sıralanış  şekli, iğnelerin  kendi  başlarına  ve   ipliklere göre  hareket etme prensipleri   göz önüne alınır. Daha  detaylı  bir  sınıflandırmada ise    iğne yatağı  sayıları, ebatları, desenlendirme  tertibatları, ürettikleri   kumaş   tipleri de  sınıflandırma için kriter  oluşturabilir.

Bu bölümde  örme makineleri  yukarıda   bahsedildiği gibi;
– Tek iplikli  (atkı)  örme makineleri,
– Çözgülü  örme makineleri
olarak  iki  ana  bölümde  incelenmiştir.

Tek  iplikli  (atkı  yönlü)  örme  makineleri   ve   çözgülü  örme  makineleri  kendi  içlerinde  temel  örme  prensipleri  aynı  olmasına  rağmen  makine  konstrüksiyonlarındaki  farklara  göre  sınıflandırılır.  Bu  sınıflandırma aşağıdaki   tabloda   gösterilmiştir.
Atkı     Yönlü   (Tek   İplikli)  Örme    Makineleri:

Tek iplikli  (atkı)  örme makineleri   tek  bir  iplik bobiniyle   bile   ilmek  yüzeyi  oluşturabilen   ve  tek  tek   iğne  hareketli   veya   topluca  iğne  hareketli  olarak  örme  işlemini   yapabilen   düz  veya  yuvarlak  konstrüksiyonlu  örme makineleridir.

Tek  iplikli (atkı)  örme  makinelerinin   sınıflandırılması;

Tek iplikli  (atkı)  örme  makineleri, öncelikle  iğne ve iplik  hareketlerine  göre   ilmek  oluşturma  şekline   göre  ikiye  ayrılır.  Bu  gruplarda  kendi  içlerinde  bölümlere  ayrılarak  sınıflandırılır.

A- Örme  iğnelerinin  tek  tek  hareket  ettiği  iplik  sabit  iğne  hareketli  atkı
örme  makineleri;
a) Triko  (düz)  örme  makineleri  (düz  iğne  yataklı  makineler),
b) Yuvarlak  örme makineleri  (dairesel  iğne  yataklı  makineler).

B-  Örme  iğnelerinin  topluca  hareket  ettiği  iplik  hareketli, iğne  sabit atkı  örme   makineleri;
a) Düz  iğne,
b) Raylı  cotton (kulier)  örme  makineleri  (esnek  iğneli  düz  örme  mak.),
c) Dairesel  iğne  raylı  yuvarlak  mayözlü-esnek iğneli-(kulier) örme  makineleri.

Piyasada, birinci  grubu  teşkil  eden, tek  tek  iğne   hareketli   tek iplikli (atkı)  örme  makineleri  daha   yaygındır.

İkinci  gruptan  iğnelerin  topluca  hareket  ettiği  sistemde  ise, düz  iğne  raylı cotton  (kulier)  örme  makineleri  yine   yaygın  olarak  kullanılmaktadır.

İkinci  gruptaki  dairesel   iğne  raylı  yuvarlak  kulier  örme  makineleri  ise  ilk  yapılan  makineler  olmasına   rağmen  bugün  çok   az  kullanılmaktadırlar.

Örme  iğnelerinin  tek tek  hareket  ettiği  atkı  örme  makineleri;

Dünyada  ve   Türkiye’de  örme  sanayiinde  en  yaygın   olarak   kullanılan, örme   makinesi   konstrüksiyonu, örme  iğnelerinin   tek  tek  hareket  ettirildiği   örme   makineleridir.

Bu  örme  makineleri  tek  iplik  sistemiyle  ilmek  oluşumunu   sağlayarak  örme   işlemini  gerçekleştiren   düz  veya  yuvarlak   konstrüksiyonlu   örme  makinesi  sistemidir.

Tek tek   iğne  hareketli (iplik sabit-iğne  hareketli) atkı  örme  makinelerinde  örme   prensibi;

Genellikle, tek  iplikli  örme  (atkı  yönlü  örme)  makinelerinden, triko  (düz  örme)  ve  yuvarlak  örme   makinelerinde, örücü  iğnelere  tek tek  hareket  verilmesi  esasına  dayanır.

Tek tek iğne  hareketli  örme  sistemi  daha   önceleri  ilk  yapılan   çözgülü  örme  makinelerinde uygulanmasına  rağmen, günümüzde  bu sistem   çözgülü  örme makinelerinde  uygulanmamaktadır.

Bu makinelerde  genel  örme  prensibi; sabit  bir  noktaya  oturtulmuş  (cağlık)    bobin  veya  bobinlerden   sağılan  ipliğin  direkt  olarak  çeşitli  kılavuzlardan  geçerek  ve  mekik  (iplik  kılavuzu)   adı  verilen  besleme  ünitesiyle  örme  iğnelerine  verilmesi;  örme  iğnelerinin de  kilit  adı  verilen  ve  iğne  hareketini  düzenleyen  sistemlerle  hareket  ettirilmesi  ile  ilmek oluşturmasıdır.

İlmek  bu  sistemde  yan  yana  oluşturulur  ve  birleştirilir. Bir  yatay  sıra  tamamlandıktan  sonra, bir  üstteki  ilmek sırası  bunun   üzerinde   oluşturulur. İlmek  oluşturma  bu  şekilde  devam  ederek   örme  kumaş  meydana  getirilmiş  olur.

İğneye    hareket    bir   kam   mekanizmasıyla   verilir. Tek  tek  hareketli çalışma  sonucunda, iğne  üzerine  gelen  kuvvetler  tek  tek  iğne  üzerine  dağıtılmış  ve   kuvvet  azaltılmış   olur.  İğnenin  sürtünme  kuvvetini  yenmesi  daha  kolaylaşır, çalışma  hızı yükseltilebilir, fakat  ipliğe  gelen  yük  artar, bu  da ipliğe  zarar  verir.

Tek  tek  iğne  hareketli  sistemde  ilmek  sıklığı  iğnelerin  çekimi  ile  ayarlandığı  için   ilmeklerin  sıklık  ayarları   tek  tek  yapılabilmektedir.

Bu nedenle, çalışma  esnasında  istenilen  bölümde   sıklık  değiştirilebilmekte   ve  yeni  örgü  strüktürleri  oluşturulabilmektedir. İpliğin  sabit  bir  noktadan  verilmesi, iğnenin  ipliğe  uygulayacağı  kuvvet  açısından  ve   ipliğin  rahat  çalışması  açısından   pozitif  bir  etki  yapmaktadır.  Bu  şekilde  ipliğe  verilecek  zarar  daha  az  olacağı  için, daha   düzgün  ve  daha  verimli  bir  çalışma  yapılmış  olacaktır.

Bununla  birlikte iğne dilinin  açılıp  kapanması  esnasında  iplikte  gerilmeler, boy  değişmeleri  olur.  Eğer   iplik  zayıfsa, kırılgansa  çok  tahriş  olur  ve  kolaylıkla  kopar. Bunun   için  iplik  mümkün  olduğunca  gevşek  verilmeli, gergin  olarak  verilmemelidir.

Tek  tek  iğne  hareketli  sistemlerde  tüketilen   iplik   miktarı  ise; ipliğin  gerginliğine, makinenin  inceliğine  ve   üretilen  kumaşın  sıklığına  bağlı  olarak   değişmektedir.

Örme  iğnelerinin  tek  tek   hareket  ettiği  atkı   örme  (tek  iplikli)  makinelerinin    sınıflandırılması;

Tek  iplik  sistemiyle  ve  iğnelerin  tek tek hareketi  ile  örme  kumaş  üreten   makineler  iğnelerin   yerleştirilmiş  olduğu   yatakların  şekline  ve  sayısına  göre  sınıflandırılır. Ayrıca  ürettikleri  kumaş  ipine, inceliklerine,  desenlendirme   donatımlarına, en  veya  çap   ölçülerine, sistem   sayılarına  göre de    çeşitli   sınıflandırmalar  yapılmaktadır.  Ancak, bu  ikinci  grup  sınıflandırmalar, ana   grup  olan   yatak  şekillerine  göre  yapılan   sınıflandırmaya   ek   olarak   detay   özellikleri   açıklayıcı  ve  belirleyici   adlandırmalar  olarak    kullanılmaktadır

Buna  göre   iğnelerin   tek  tek  hareket   ettiği   atkı  (tek  iplikli)  örme  makineleri  aşağıdaki  gibi  sınıflandırılır.
A – Triko (düz örme)   makineleri; düz   iğne  yataklı  ve  tek tek  iğne   hareketli  atkı   örme   makinelerinde  kendi   içlerinde  sınıflandırmak   mümkündür.

B – Yuvarlak   örme   makineleri; dairesel  yataklı  ve  tek  tek iğne  hareketli  atkı  örme  makinelerini  de  aynı  düz  iğne  yataklılar  gibi  çeşitli  açılardan  sınıflandırmak  olanağı vardır.
Triko  (Düz  Örme)   Makineleri:

Piyasada yanlış  bir  isimlendirmeyle, triko   makineleri, triko  örmeciliği,
triko  kazaklar  vb.  şeklinde  ifade  edilen  ve  bilinen  düz  iğne  yataklı, tek  tek  iğne  hareketli  atkı  örme  (tek   iplikli  örme)  makineleri  ile  bu  çeşit  örme  ürünleri için   direkt  olarak  düz   örme   makineleri   terimi de  kullanılmaktadır. Ancak  bu  terimde  RL  düz   örgülü   kumaşlar  (süprem  gibi)  üreten  makineleri   çağrıştırdığı  ve   ayrıca   düz   raylı   topluca   iğne  hareketli  makinelerde  (cutton   makineleri)  karıştırıldığı    için   tam   karşılık  olarak  piyasada   kabul   görmemiştir.  Buna   karşılık   Triko   terimi  düz   yataklı, tek  tek   iğne   hareketli   makineleri    tanımlamak  için  çok  yaygın  bir  şekilde  kullanılmaktadır  ve   yerleşmiş   bir   terimdir.  Bu  nedenle  burada   triko   ve  düz  örme  terimlerinin  birlikte  (eş  anlamlı)  kullanılması  uygun   görülmüştür.

Triko   (düz  örme)    makinelerinin   kumaş    örme   prensibi:

Triko  (düz  örme)  makineleri, iğnelerin   yan  yana, tamamen   doğrusal   yataklar  üzerine  açılmış  iğne   kanallarına   yerleştirilmesi, bir  kilit   mekanizması   yardımıyla  iğnelerin   ayrı  ayrı   hareket   ettirilmesi  ve   buna   uygun   iplik   yatırımı   ile   örme    işlemi   yapan    makinelerdir.

Triko  (düz   örme)   makinesinde,  örme   mekanizmaları   düz  ve    yatay  bir   haldeki  iğne    yatağı   üzerindedir. Örme  işlemi   kilit   sistemiyle, bağlı   olduğu    kızağın   makinenin   bir   kenarından   diğer  kenarına  örülen   genişlik   boyunca    gidip  gelmesi   ile   oluşur.  İplikler   bobinlerden, örme   iğnelerine   direkt  olarak  ve  negatif-serbest  şekilde  beslenir.

Triko   (düz  örme)   makineleri  bu  temel   örme   prensibine   uygun   olarak   çeşitli   yapı   ve    şekillerde  örme  ürünleri   oluşturmaktadır. Triko  (düz   örme)   makinelerinin   kolay   kullanılabilir olmaları, desenlerde   düzgün   ilmek   yapısı   ve   güzel   görünüm    vermeleri, yüksek   kalitede   üretim  yapmaları   nedeniyle   düz   örme   makinelerinin   kullanımı   yaygınlaşmıştır.

Günümüzde   triko   (düz  örme)  makinelerinde   metraj   kumaşların,   yarı   biçimlendirilmiş   ve   tam   biçimlendirilmiş   yarı   mamül   ürünlerin,  yine   tam  şekillendirilmiş   ve   makineden   çıktığında  kullanıma   hazır  olan  eldiven, çorap  vb.  gibi   bitmiş   ürünlerin  üretimi   yapılmaktadır.

Triko  (düz  örme)   makinelerinde  şekil  olarak  noktalı, delikli, kareli, diagonal, kabartmalı, saç   örgülü, yığmalı, çizgili   vb.  tek   renkli   veya   çok  renkli  örgü   ve   desenler   yapılabilmektedir.

Triko  (düz  örme)   makineleri,  desen   düzenlemelerini  mekanik   veya  bilgisayar  programlı  iğne   seçim  ve   iplik   kılavuz   seçim   donatımları   ile   gerçekleştirilebilen   makinelerdir. Triko  (düz  örme)  makinelerinin  kumandası  da   otomatik   olarak   mekanik   veya     elektronik   yöntemlerle   gerçekleştirilir.

İplik   cağlıkları   makinenin   genellikle   üstünde  veya   arka   tarafında  bulunmakta, iplikler   kontrollü   olarak   özel    örme   iplik    bobinlerinden  alınarak   sevk   elemanlarından, gerginlik   elemanlarından   ve   kontrol  elemanlarından   oluşan   iplik  sevk   ünitesinden   geçerek   iplik  kılavuzuna  ve   genelde   negatif  sevk   sistemi  ile   örücü   iğnelere   iletilmektedir.

Negatif   iplik   sevk   sistemi, yalnız   gerginliğin   kontrol   altında   tutulması  ile   uygulanan   ve  örgünün   şekline   göre   ve   örme   ayarlarına   bağlı  olarak   aşağıdan   örücü   elemanların  istediği   kadar   ipliği   zorlamadan  çekmesi   işlemidir.

Triko  (düz  örme)   makinelerinde, genellikle   kaba   örme   kumaşların  üretimi  yapıldığı  için   negatif   iplik   sevk   sistemi   tercih   edilmektedir.

Örme   yapısı   olarak  da   RL,  RR,  LL   örgüler   ve   kombinasyonları  uygulanabilmektedir. Makinenin   bütün   fonksiyonel   hareketleri  kumanda  donatımı  ile  otomatik  olarak   sağlanmakta,   doku   çekimi   ve   sarımı  ayarlı  veya   daha   ziyade   serbest    kontrollü  olarak  yapılabilmektedir. Üretim   miktarı   ise   örgü,   iplik  ve  özel  şartlara  göre  değişebilmektedir.

Yuvarlak  Örme  Makineleri:

Yuvarlak  örme  makineleri  genellikle  iplik  sabit, iğneler  tek  tek  hareketli  prensiple   çalışırlar. Ancak  iplik  hareketli  iğne  sabit  ve  topluca  iğne   hareket  olarak  çalışan  ramayözlü   tip  esnek  iğneli  yuvarlak  örme  makinelerinde  halen  üretilmektedir. Bir  veya   iki  takım  örme  iğnesi,  dairesel   düzende  dizilmişlerdir  ve  daire   şeklindeki  bu  hat   üzerine  açılmış  hareket  kanalında iğneler  olarak  hareket  ederler.

Bazı  yuvarlak  örme  makinelerinde  ise;  cağlık  ve  kilitler   döner, iplik   hareket  eder, iğnelerse  sabit  olup, sadece  kilidin  verdiği  hareketle   ileri-geri  gidip  gelirler. Bu  durum   sistem  sayısının  artmasına  pek  imkan  tanımamaktadır.

Örme  dairesel  bir  düzlemde  oluşur  ve   bir  kumaş  tüpü   oluşturur. Yuvarlak  örme  makineleri  triko  (düz  örme)  makinelerine  göre  2-3-4   hatta  8  misli   daha  hızlı   çalışırlar. Ayrıca  yuvarlak  örme   makinelerinde  hızın   yanı sıra   sistem   sayısı da    fazladır.  Triko  (düz   örme)  makinelerinde  max  4  sistem  yerleştirilebilir  ki, bu  da   çalışacak   kısmı  arttırır. Yuvarlak   örme   makinelerinde  ise   ipliklerin  verildiği  yerin  sabit   olması  sistem   sayısının  çoğalmasına   imkan  vermektedir.

Yuvarlak  örme   makineleri  triko  (düz  örme)   makinelerine   göre   daha   ince   (yüksek   faynlı)  makinelerdir.  Bu  nedenle  yuvarlak    örme  makinelerinde   elde  edilen  kumaşlar  daha   ince   ve   daha  zariftir.

Bu   genel  bilgilerden  sonra   yuvarlak    örme  makineleri  aşağıdaki  başlıklar  altında  sırası  ile  incelenmiştir.
A  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  gelişimi,
B  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  örme  prensibi,
C  –  Yuvarlak  örme  makinelerinin  temel  elemanları.

Yuvarlak  Örme  Makinelerinin   Gelişimi:

Yuvarlak  örme   makineleri  el  örmeciliğinden   esinlenerek  uzun  bir  süre   zarfında  oluşan   bilgi   birikiminin, mekanik  yöntemlerle  ilmek  oluşumu    gerçekleştirmeye    yönelmesiyle  meydana   çıkmıştır. İlk  olarak  İngiltere’de   William   Lee   tarafından  1589  yılında  el  örme  makinesi  şeklinde   mekanik  ilmek oluşumu  gerçekleştirilmiştir. Bu  makinede  ilk  çorap  üretimi  yapılmıştır. Ancak   örme   iğnelerinin    dairesel   bir  şekilde  dizilmesi 1798  yılında  Monsievi  Decroix    tarafından   düşünülmüş  ve  yuvarlak örme  makinelerinin   temeli   bu  yıllarda  atılmıştır.

İlk   pratik  kullanılma  uygun   yuvarlak  örme  makineleri  ise   1836’da   Fransa’da   Jonve   tarafından  geliştirilmiş  ve  daha  sonraki  yıllarda  Berthelot  tarafından  da   gelişimine   devam   edilmiştir. Bu  ilk  makineler  küçük   çaplı,  çorap  üretimine   uygun   üretim   yapan   yuvarlak    örme   makineleridir. Özellikle  örme  iğnelerinin   yapılarındaki   ve   iğne  hareketlerini   düzenleyen  sistemlerdeki   gelişmeler,  yuvarlak  örme   makinelerinin  gelişmesine  olumlu   etkiler   yapmıştır.

Yuvarlak  örme  makinelerinde   1878’de  Griswold  çift  katlı,  RR  ribana  örme   tekniğini, 1910’da   da  Robert   Walter  Scott   firması   interlok   örgü   tekniğini   bulmuştur.  1918   yılında  da   Wildt  firması  tarafından   iki  ucu  kancalı  iğnelerle  ve  iğne   sürgülerinin   bulunmasıyla, LL  örme  (haraşo örme)   tekniği  yuvarlak  örme   makinelerinde   uygulamıştır.

Bütün   bu  gelişmelerden  sonra, ancak  1935  yılında   Mayer  firması tarafından  gerçek   anlamda   ilk   yuvarlak   örme  makinesi   yapılmıştır. 1939  yılında  da  seri   üretimlerine   başlanmıştır.

İkinci   dünya   savaşı  yıllarında  tamamıyla   duran   bu   gelişmeler  savaşın   bitmesiyle  1946  yılından   sonra  süper    denecek   bir  gelişme  göstermiştir.1963  yılından  itibaren  tüm   tekstil  makineleri  içinde   ilk  olarak  yuvarlak  örme   makinelerine   elektronik  uygulanmıştır. Bazı   firmalar  ise  elektronikten  çok, iplik   iletme   sistemlerini   geliştirerek  hızı  arttırmak  ve  belli  amaçlara  yönelik  makineler  yapma   konusu   üzerinde  durmuşlardır.

Yuvarlak   Örme   Makinelerinin  Örme  Prensibi:

Yuvarlak  örme  makin eleri, iğnelerin   yan yana   ve    dairesel  (kovan  halindeki)   iğne   yatakları  üzerine   açılmış  iğne   kanallarına  dizilmiştir.  İğne   yatağının  dairesel   hareketi   esnasında  kanallar  içinde   hareket  eden  iğnelere, iğne   yatağı   ve   kanallar  üzerinde   hareketsiz   ve   sabit   olarak  duran   iğnelere  hareket    veren  kilit   mekanizmalarının  yardımıyla  ayrı  ayrı  hareket  ettirilmesi  ve   buna   uygun   sabit  iplik  yatırımı  ile   örme   işlemini  yapan   makinelerdir.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  örme   elemanları  ve   mekanizmaları   dairesel   olarak  yatay  veya  dikey  konumlardaki  iğne    yatakları  üzerinde  bulunurlar. Örme  işlemi, ipliklerin    iğne    yatağı  çevresine   belirli  aralıkla sıralanmış   çalışma   yerlerinde  (sistemlerde)  bu   iğneler   topluca  dönüş   hareketi   yaparken  aynı    zamanda   sabit  olan  kilit  sistemlerinden   uygun   hareketleri   almaları   ve   üzerlerine    yatırılan   iplikleri   çekerek   ilmek   oluşturmalarıyla  gerçekleşir.

Diğer  bazı   yuvarlak  örme  makinelerinde  ise   dairesel   düzlem   üzerine   yerleştirilmiş  iğne   yatakları, dönüş   hareketi   yapmaz. İpliklerin  yerleştirildiği  cağlık  ve   kilit   sistemleri  dönüş   hareketi   yapar.  Yuvarlak   örme   makinelerinde   bu   konstrüksiyon    daha   çok  LL   haroşa  tipi   ve   özel   örme   makinelerinde  kullanılır.

Yuvarlak   Örme   Makinelerinin  Temel  Elemanları:

Yuvarlak    örme    makinelerinde    örme      kumaşın    oluşabilmesi     için      aşağıda
sıralanmış  olan  mekanizmalara  ve  örme   elemanlarına   ihtiyaç  vardır.

Bu   mekanizma   ve  örme  elemanlarının   uyumlu  bir  koordinasyon  ile
çalışması  sonucu  örme  kumaş  meydana  getirilmiş  olur.  Yuvarlak  örme  makinelerinde  temel  mekanizma  ve  elemanlar  şunlardır:

–  Makine   iskeleti  (gövde  ve  şasi),
–  Hareket  verme  ve  iletme  mekanizmaları,
–  İplik  cağlığı  ile  iplik  sevk  ve  kontrol  elemanları,
–  Örücü  makine  elemanları,
a)  örme   iğneleri,
b)  iğne   yatakları,
c)   kilit  mekanizmaları  (örme   çelikleri),
d) iplik  kılavuzları  (mekikler),
–  Desenlendirme   mekanizmaları,
–  Kumaş  çekme  ve  sarma  mekanizmaları,
–  Kumanda  donanımları,
–  Kontrol  ve  güvenlik  elemanları.

Makine   İskeleti  (Gövde  ve  Şasi):

Yuvarlak   örme  makinelerinde  makine  gövdesi   yekpare   blok   veya  birleşik  konstrüksiyon   halinde    yapılan  ve   bütün   hareketli  ve  hareketsiz  çalışan  parçaları  üzerinde   taşıyan, çalışma  esnasında   makinenin  hareketsiz  durmasını  ve  sarsıntılardan  etkilenmemesini   sağlayan   temel   iskelet  yapıdır.

 Yuvarlak  örme  makinelerinin  şasi  kısmı  ikiye  ayrılabilir. Bunlar :

1 –  Alt  şasi  kısmı: Ayaklar  motor  ve  hareket  verme  şanzıman  sistemi  ile  kumaş çekme  aparatını  üzerinde  taşıyan   gövde   kısmıdır. Kumaş  çekme  mekanizması  alt  şasinin  yarı   yüksekliğine  dizayn  edilmiştir.
2 –  Üst  şasi  kısmı: Silindir  iğne   yatağı  ile  silindir  taşıyıcı   gövde ve  kapak  iğnesi   taşıyıcı  diskinin  oluşturduğu  gövde   üst  kısmıdır.

Fakat  RL  tek  yataklı (plakalı)  makinelerde  bu  iğne  yataklarından  ve  iğne  taşıyıcı  sütunlardan  birisi   bulunmaz. Genellikle, tek  yataklı  makinelerde  silindir  iğne  yatağının  kullanımı  yaygındır.

Yuvarlak  örme  makinesinin  çalışma  emniyetinin  ve  üretilecek  mamülün  kalitesinin   yüksek  olmasının  temel  şartı, makine  şasisinin  sağlam  ve  kalitesinin  yüksek  olması  gerekir. Makinenin  şasi  kısmının   mutlaka  burulma  sertliğine  sahip  olması  gerekir.   Bu  şekilde  hızlanma  ve  frenleme  esnasında  şasi  kısmına  gelecek  zararlar  önlenmiş  olacaktır. Şasinin  diğer  bir  görevi  ise, makine  üzerinde  oluşacak  titreşimleri  absorblamaktır.

Makinede   yüksek   hızın   oluşmasından  dolayı, elektronik  kumanda  donatımının  makinenin   yanına  konulması  gerekir.  Bu  sayede, makinede  bir  arıza  oluştuğu  anda, makinenin  hemen  kapatılarak, kumaş  üzerindeki  oluşacak  hatanın  minumum    seviyede   tutulması  sağlanmaktadır. Fakat  bu  makinenin  hızlanma  süresini  uzatır  ve   sonuç   olarak  şaside  büyük   burulma  kuvvetleri  oluşmasına  sebep  olur.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  iskelet  dizaynı   yapılırken  dikkat  edilmesi  gereken  bazı  hususlar  bulunmaktadır. Bunlar:
a) Örme  kumaş  üretimi  esnasında  çalışan  elemanın kumaşı rahat görebileceği  ve  hatanın  oluştuğu  anda  hatayı  tespit  edeceği  şekilde  iskelet  dizaynı  yapılmalıdır.
b) Makine  şasi  kısmının,  makinenin  diğer  parçalarının   çalışma  akışını  bozmayacak   şekilde   yerleştirilmesi   gerekir.
c) Hareket  ve  elektrik  donatımlarının  tehlikesiz  çalışabileceği  şekilde  dizaynı  yapılmalıdır.
d) Makinenin  fazla  alan   kaplamaması   gerekir.
e) Çalışma  anındaki  hareketlere  rağmen, sarsıntısız  ve  dengeli  bir   halde  durabilmesi  ve  oluşabilecek   titreşimleri  absorbe  etmesi  gerekir.
f) Makine  şasi  kısmının  burulma  sertliğine  ve   savrulma   güvenliğine  sahip  olacak  şekilde  dizaynı  yapılmalıdır.
Bunun için yuvarlak örme makinelerinde genellikle üç ayak üzerine  dizayn  edilmiş  ve
yukarı  doğru   tartan  bir  iskelet  yapısı  vardır.

Bu  ayaklardan  her  birine  ısı, hareket   kontrol   ve  elektronik  mekanizmaları      yerleştirilmiştir.

Hareket  Verme   ve  İletme   Mekanizmaları:

Yuvarlak örme  makinelerinde  hareket  verme  mekanizmalarının  asıl   görevi, makine  işletme  güvenliğini  ve  üretilen  kumaş  kalitesinin  yüksek  olmasını  sağlamaktadır.  O  halde  modern  bir  hareket  verme  mekanizmasından  istenilen   özellikler  aşağıda  genel   olarak   açıklanmıştır.

1-  Makinenin,  frenlemeden  sonra   çalıştırıldığı  zaman  işletme  hızına  kesintisiz  bir  şekilde  yükseltilmesi   gerekir.
2- Oluşabilecek  bir  arıza  anında  makinenin   geciktirilmeden   durdurulabilmesi  gerekir.
3-  Makine  devrinin  ve  örgünün   kontrolü   için   elle  çalışan  hareket  mekanizmasının   olması  gerekir.
4-   Otomatik  seyir  için  dönme  sayısının  verilmesi   gerekir.
5-   Bakım  ve  temizleme  işlemi  için  devir   sayısının  verilmesi  gerekir.
6-   Boşa  çalıştırma  ve   silindir  ile  kapak  iğne  yataklarının   dönüşünü  sekronize   eden  mekanizmanın, silindir  ve  kapak  iğne  rayı  arasında  bulunması   gerekir.

Yuvarlak  örme  makineleri  ya  direkt  olarak  elektrik  motoruyla, ya  da  ortak  bir  transmisyon  teşkilatı ile  hareket  ettirilirler. Her makine; makine  çapı, sistem  sayısı,  makine  inceliği  iplik  ve  örme  kumaş  özelliklerine  göre  makine  farklı  hızlarda  ve  yüklemelerde  çalıştırılabildiğinden, motor  gücüde  makinenin  bu  özelliklerine   göre   değişmektedir. Yuvarlak  örme  makinelerinde  uygun  güçteki  elektrik  motorundan  alınan  hareket, kasnak  vasıtası  ile  ana  mile  iletilir. Ana  milden de   gerekli  yerlere  uygun  dişliler  ve  şanzıman  yardımıyla  dağıtım  yapılarak;

–    İplik  sevk  hareketi  organlarına,
– Örücü  üniteye (iğne  yataklarına  ve  örme  mekanizmalarına),
– Kumaş  çekme  ve  sarma  kısımlarına  iletilir.

Bazı   makine   konstüksiyonlarında    ise    aynı     hareket     kaynağından
yararlanılarak  toz    üflemek   için   pervane   donatımına, toz   emme  teşkilatına, hava üfleme ve  yağlama   teşkilatına da   hareket   verilebilmektedir. Özellikle  pervane, toz  emme   ve   yağlama  teşkilatları  ana  motordan   ayrı   olarak, küçük   özel  motorlardan  aldıkları  hareket  ile  çalıştırılmaktadır.

Bu  tür makinelerde  genellikle  hareketin  ayrıntılı  olduğu  yer  örücü  ünitelerdir. Örücü  üniteye  gelen  hareket ;

– İğne  yataklarına  (iğneler  hareketli, kilit  sabitse),
– Kilitlere  hareket  veren  yatağa  ve  cağlığın  topluca  dönmesini  sağlayan  bloğa  (iğne  sabit,  kilit  hareketli  ise),
– Jakar  donatımı  varsa   iğne  hareketiyle  birlikte  seçim  ve  dönme  işlemi  için  jakar  donatımına  iletilir.

Makinenin  durmasından  sonra, iğnelerin  ve  diğer  örücü  elemanlarının
hareketlerini   daha  rahat  bir  şekilde   izleyebilmek  amacıyla, makinenin  yan  tarafında  bulunan   bir  kol  vasıtası  ile  mekanik  olarak   el   ile  döndürülmesi  sağlanır.

Yuvarlak  örme  makinelerinde  motordan  alınan  hareketin   diğer  aksamlara  iletilişi   üç  şekilde  olur:

1- Alın  dişlisi  tertibatı  ile,
2- Konik  dişli  tertibatı  ile,
3- Sonsuz  dişli  tertibatı  ile.

Yakın  zamana  kadar  konik  dişli  kullanılmaktaydı. Bu prensipte hareket
eden  motor  ve   şanzıman  dışarıda  olduğundan  hareket  mil  vasıtası  ile  dışardan  veriliyordu. Bu   durum;

– Makineye  gelen  yükü  arttırır,
– Çalışan  kişi  için  tehlikeli  ve  zordur,
– Süratli  çalışmaya  imkan  tanımamaktadır.

Daha  sonra  ise   daha   süratli, dengeli   ve   güvenli  olan   sonsuz   dişli
geliştirildi. Alın   dişlisi  ise  daha  kullanışlıdır.  Hem  çok  daha  süratli  hem  de  bu  düzenek  makine  gövdesi  içinde   yapıldığından  temiz   ve   güvenlidir.

İplik  Cağlığı   ve   İplik  Sevk, Kontrol  Elemanları:

Yuvarlak  örme  makinelerinde  örme  işlemine  katılan  iplikler, bobinler  halinde  hazırlanır. Bu  iplik bobinleri, ipliklerin  düzgün  bir  şekilde  örme  bölgesine   sevk   edilmesi   için   cağlık  adı  verilen   bir   taşıyıcı  üzerine  yerleştirilmiştir.

Yuvarlak  örme  makinelerinde   cağlıklar   eski  tip  makinelerde   makinenin   üst  kısmına  bağlı  olarak   dairesel  bir  şekilde  yapılmıştır. Yeni  tip  makinelerde  ise  makineden   bağımsız  olarak  ayrı  bir  parça  halinde  dizayn  edilmiştir.

İmalatı  ilk  olarak  yapılan  yuvarlak  örme  makinelerinde  ipliklerin,  yani   cağlığın  dönmesi  söz  konusuydu.  Bu  nedenle, zorunlu  olarak  cağlık  makinenin  üst  kısmına   dairesel  bir  düzenle  yerleştirilmiştir. Yerleştirme  önceleri, üstten  cağlıklı   makinelerde   tek  boyutlu  olarak  düşünülüyordu. Taban  alanı  cağlığın  genişliği  kadar  boş  kalacağından  yerleştirmede   yer  sarfiyatı  açısından  sorun  çıkmıştır. Üstten  cağlıklı  sistemle  çalışmada  sistem  sayısının    artması   halinde   büyük    problemler   yaratmaktadır. Çünkü  sistem  sayısının artması ile  bobinleri  yerleştirmede   sorunlar  çıkacaktır.

Özellikle  bir  mekiğe  iki  tane  ipliğin  beslendiği   durumlarda  iplik  cağlığına  sistem  sayısının  iki   katı  kadar   iplik  yerleştirileceği  için  yukarıda   anlatılan   sorunun   önemi  kendini  daha  çok  belli  edecektir.  Ayrıca  ipliklerin  üst  cağlığa  yerleştirme  zorluğu, iplik  kopuşlarında  bağlama  zorluğu, kütlesel  ağırlığının  fazla  olması, iş  kazalarına   sebebiyet  verebilme  riski  vb. nedenlerden  dolayı  son  zamanlarda  üstten  cağlık  sistemi  yavaş  yavaş  terk  edilmeye  başlamıştır.

Bugün  daha  çok  yandan  ve  yerden  besleme  tipi   cağlıklar  tercih  edilmektedir.

Bu  durum  ise  yer  tasarrufu   sağlar, büyük  bobin   kullanabilme  imkanını  arttırır. İplik  rezerve  kontrolünün  rahat  bir  şekilde  yapılmasını   sağlar. Daha  rahat  ve  güvenilir  çalışılabilmesi   bakımından  ve   yüksek  sistemli  makinelere  çok  uygun  olması  vb.  sebeplerden  dolayı  yandan  cağlık  sisteminin  kullanımı  artmıştır.

Buna  ilave  olarak  son  yıllarda   cağlıklar   kapalı  bir  fanus  içine  alınmıştır. Fanusun  içinde  özel  bir  klima  tertibatı  vardır  ve   iplikler  buradan  borulara  iletilir. Böylece  ipliğin  tozlanması önlenmiş  olmakta  ve  iplik  dış  ortam  klimasıyla  ilişkili  olmadığından  neme  doymuş  olarak  ve  en  sağlam  halinde   bulunacaktır.

Cağlıktaki  bobin  üzerinden  sağılan  iplikler,  örme  iğnelerine  gelinceye  kadar  şu   kısımlar  üzerinden  sevk  edilirler

a)Kalınlık  (düzgünlük)  yoklama  ve  kontrol  elemanları:Çalışılan  ipliğin   numarasına  bağlı  olarak   farklı  iplik  geçme  delikleri bulunur. Her  iplik  numarasına  uygun  delikten  geçirilmelidir ki, bu  şekilde  kalın  ve  hatalı  kısımlar  örücü iğnelere  geçemeden, hatalı  ipliğin  kontrol  edilerek, örme   hatalarının  önlenmesi  sağlanmış  olunur.

b)Gerginlik  kontrolü  ve  sinyal  lambaları:Gerginliği   fazla    olan   ve    kalınlık   yoklama   kısmından   zor   geçen  ipliklerin, örme   kumaş  üzerinde  hata   oluşturmaması  için, ipliğin  gerilimin  etkisi  altında  kontrol  lambası  yanması  suretiyle makinenin  durmasını  sağlarlar.

İplik  Sevk  Sistemleri:

İplikler  yukarıda  belirtilen   ön  kontrollerden  geçtikten    sonra   örgünün   iplik   ihtiyacına   göre, çeşitli    ayar    durumlarına uygun  şekilde, belirli  bir  sevk  hızı   ve   gerilimle   örme  iğnelerine  iletilirler. Bunun  için  yuvarlak  örme  makinelerinde  kullanılan  iplik  sevk  prensipleri   şunlardır.

a)Negatif   iplik  sevki:İpliklerin  serbest   olarak, yalnız  gerginliğin   kontrol  altında  tutulması   ile  uygulanan, örgünün   şekline  göre  ve  örme  ayarlarına   bağlı  olarak  aşağıdan  örücü  elemanların  ipliği  çekmesi  yöntemidir. Buna  kuvvet  bağlı  iplik  sevki de  denilebilir. Desenli  örgülerde   her  beslemenin  farklı  olduğu  durumlarda  ve  özel  hallerde  kullanılabilir. Bu  yöntemde   ilmek  düzgünsüzlükleri   tam  kontrol  edilemez. Ringel  ve  jakarlı  makinelerde  uygulanır.

b)Pozitif   iplik sevki:İpliklerin  merkezi  bir  mekanizma  ile hız  ve  sevk miktarlarının  ayarlanarak, örme  ilmeğine   ihtiyacı  kadar  olan ipliğin  üstten  beslenerek   sevk  edilmesidir. Buna, şekle  bağlı  iplik  sevki de   denir. Bu  prensipte  ilmek  boylarına  gelen iplik  eşitlenebilir. Doku  kalitesi  daha  düzgün  ve  yüksek  olur.

Bantlı  ve  dişli  iplik  sevk  prensipleri  pozitif  sevk  prensibinin  en  belirgin  örnekleridir.

c)Birleşik  iplik  sevki:İpliklerin    gerginliklerinin, pozitif    şekilde    rezerve   edilip, negatif  şekilde  çekilmesi  veya  hem  gerginlik  hem de  sevklerinin   pozitif  olarak   yapılabildiği   yeni  yöntemler  geliştirilmiştir.  Böylece  daha  iyi  bir  iplik  hız  ve  gerginlik   kontrolünün  sağlanması  ile, verimli  bir  çalışmanın   ve   kaliteli  bir  dokunun   elde  edilmesi   sağlanmış  olur.

Yukarıda  anlatılan  iplik  sevk   sistemlerini  gerçekleştiren  sevk  ediciler  aşağıdaki  başlıklar  altında  açıklanmıştır.

a) Band  furnisörü
b) Yığmalı   (rezervli)  furnisör
c) Dişli  furnisör
d) Ruleli  furnisör

a) Band  furnisörü:  Çoğunlukla   büyük  çaplı  yuvarlak  örme  makinelerinde  kullanılan  band  furnisörleri  özellikle   her  sistemdeki  iplik  miktarını  sabit   tutmak  amacıyla  kullanılırlar.  Her  sistemin üzerinden  sonsuz  band  geçen  bir  role  takılmıştır.  Band  hareketini   bir  alın  dişlisi  üzerinde  bulunan  kasnaktan  alır. Kasnak  çevresini  büyültüp küçültmek  suretiyle, band  hızı  değiştirilir   ve   sevk  edilen    iplik    miktarıda   değiştirilebilir. İpliklerin  hepsi  aynı  hızla  çalışır  ve   bu  sistemde   bobin  üzerine  direkt
düğüm  yoklayıcısı da  yerleştirilmiştir. Elektrikli  kopuk  yoklayıcı  üzerinden   iplik, band

furnisöre  gelir  ve  iplik  band   ve  role   arasından  dönen  bandın  hızına  uygun   olarak   bobinden  çekilir.

Eğer  bu  sistemde, iplik, role  ile  band   arasından  sevk  ediliyorsa  pozitif  iplik  sevk  sistemi  ile, aksi  halde   yani  iplik  bant   altından  sevk  edilmiyorsa  negatif  olarak  iplik  sevkiyatı   gerçekleştirilir.

b) Yığmalı  (reserveli)  furnisör: Daha  çok  jakarlı  yuvarlak  örme  makinelerinde  uygulanan   iplik  sevk  sistemidir.

Jakarlı  örgülerde bahsedilen  pozitif  iplik  sevkine   uyan  furnisörler  kullanılmaz  veya   iptal  edilir.  Çünkü  her  sistemde  iğnelerin  farklı  hareketleri, farklı  iğne  seçimi  nedeni  ile  farklı  miktarda  iplik   gerekmektedir.

Bobinden   çıkan   bozuklukları   kapatmak  ve   iğnelere   gerekli  ipliği,  değişmeyen  gerginlik  altında   vermek  için   yığmalı  furnisörler   kullanılmaktadır.

Furnisör  üzerindeki  iplik  miktarı, iplik  cinsine  bağlı  olarak 5  ile  20  metre  arasında  değişir.

c) Dişli  furnisör:  Tüm  sistemlerde    birbirinden   bağımsız  olarak   bulunan  konik  dişli  şeklindeki, dişli  iplik  sevk  ediciler, merkezi   ayarlama  ile  çalışarak, iğneye  gidecek   olan   gerekli iplik   miktarını   ayarlarlar.  Dişlilerden  biri  makine  hızına  uygun  olarak   dönerken, ikinci  dişli  ise  diğeriyle  kavrama  durumundadır. Dişliler   birbirini    ne   kadar   çok  kavrarsa,  iğnelere  o  kadar   fazla   iplik   sevki   gerçekleşir.

d) Roleli   furnisör:  Yüksek  hızla  dönen, yüzü   parlatılmış  konikten  yapılmıştır. İplik  katlar halinde  konik  çevresine   sarılır   ve   buradan  da  iplik  kılavuzuna    gider. Yüksek  bir  iplik  sevki  için, üzerine   hızla  alınan  iplik  gerginliği  yükselerek   gerilim  farkları   giderilir  ve   farklı  gerilimdeki   ipliğin  ilmek  yapması   önlenir.

örme çorap makinesi (video)