Makine üzerinde örme işlemini yapan, hareketli ve hareketsiz kısımlar örücü makine elemanlarını oluşturmaktadır. Örücü makine elemanları 4 kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; :
a) Örme iğneleri,
b) İğne yatakları,
c) Kilit mekanizmaları,
d) İplik kılavuzu.
a) Örme iğneleri: Yuvarlak örme makinelerinde tek ucu kancalı iğnelerle, yuvarlak örme haroşa makinelerinde ise çift ucu kancalı iğnelerle çalışılmaktadır.
Esnek uçlu iğne ise; hızlı çalışmaya ayak uyduramadığı, yeni desenlendirme imkanlarına uygun olmadığı, dayanıksız olduğu ve sistem sayısını azalttığı için yuvarlak örme makinelerinde bugün önemini yitirmiştir.
Çözgülü örme makinelerinde kullanılan ve hızın artmasında büyük rolü olan sürgülü iğneler ise yuvarlak örme makinelerinde uygulamaya çalışılmaktadır.
b) İğne yatakları: Basit olarak yuvarlak örme makineleri, triko (düz örme) makinelerindeki iğnelerin daire şeklinde yerleştirilmesi ile elde edilmiştir denebilir. Ancak burada iğneler, iğne yatağındaki iğne kanallarına yerleştirilmiş olup, bu kanallar üzerinde bulunan hareketsiz kilit parçaları tarafından ilmek hareketinin yaptırılması için tahrik edilirler. İğne yataklarının numarası makinede kullanılacak iğnelerin numarasını daha doğru bir deyimle makine inceliğini belirler.
İğneler arası mesafe fazla yani iğne yatakları arasındaki set mesafe geniş ise, ilmekler daha büyük olacaktır. Aksi halde doku daha sık olacaktır. Yuvarlak örme makineleri, piyasa tabiriyle tek plakalı veya çift plakalı olarak üretilirler. RR tek plakalı yuvarlak örme makinelerinde genellikle, sadece silindir yatağı olarak tabir edilen iğne yatağı bulunur ya da çift plakalı makinelerin sadece silindir yatağı iğneleri veya kapak yatağı iğneleri çalıştırılarak tek plakalı halde kullanılır.
RR çift plakalı yuvarlak örme makinelerinde ise silindir yatağı ve kapak yatağı olmak üzere iki adet iğne yatağı bulunur. Bu iğne yatakları haroşa LL örme makinelerinde üst üste aynı hizada birbirini karşılayacak şekilde yerleştirilir.
Çift plakalı yuvarlak örme makinelerinde silindir ve kapak iğneleri birbirleri ile 90 derecelik açı altında, dik konumda çalıştırılmaktadır. Kapak iğne yatağı silindir iğne yatağının üstüne monte edilmiştir.
Ayrıca iğneler, silindir ve kapak iğne yatakları üzerinde birbirlerine göre dik fakat çapraz olarak yerleştirilebilmesi ile ribana düzeninde, yuvarlak örme makineleri oluşturulur. İki çeşit iğne kullanılarak, iğnelerin, silindir ve kapak iğne yatakları üzerinde birbirlerine göre dik ve karşılıklı olarak yerleştirilmesi ile de interlok düzeninde yuvarlak örme makineleri oluşturulur.
Diklemesine iğne kanallı ve iğnelerin iniş-çıkış hareketi yapmasına göre yapılan iğne yatağına silindir yatağı, iğnelere silindir iğnesi, yatay kanallı ve iğnelerin gidiş-geliş hareketi yapmasına göre yapılan iğne yatağına kapak yatağı ve iğnelerine de kapak iğneleri denir.
Bu tür iğne raylarında iğneler hem ileri-geri, hem de rayla birlikte dairesel olarak hareketlidirler.
İğne yataklarının yani rayların birbiri ile olan aralıkları iyi ayarlanmış olmalıdır ki, istenen bir çalışma yapılabilsin. Bu şekildeki ray sistemi esnek ve kancalı uçlu iğne ile çalışmaya göre yapılır.
Yuvarlak örme makinelerinin iğne yatakları makine iğnelerini belirleyen aralıklarla açılmış kanalları olan ve bu kanallara iğnelerin yerleştirildiği makine elemanlarıdır.
Yuvarlak örme makinelerinde iğne yatakları, daire şeklindedir ve üzerine yerleştirilen iğnelerle birlikte dönüş hareketi yaparlar. İğne yatakları hem bu dönüş aşınmaya dayanıklı, üstün nitelikli çelik veya çelik alaşımlarından yapılır. Ayrıca çok iyi bir şekilde yüzey tesfiye işleminden geçirilirler.
İğne yataklarının yapımında başlıca üç hususa önem verilmesi gerekir. Bunlar:
1 – İğnelerin her türlü hareketine uygun olması gerekir,
2 – Kilidin üzerinde rahatlıkla hareket edebilmesi gerekir,
3 – İplik kılavuzunun hareketine elverişli olması gerekir.
c) Kilit mekanizmaları (örme çelikleri): Yuvarlak örme makinelerinde klasik konstrüksiyonda kilit mekanizmaları sabit olarak görev yaparlar.
İğne ve platin kilitlerin temel görevleri, istenilen örme şekline göre iğnelerin tek tek hareketlerini sağlamak, örgü hareketlerini düzenlemek ve ilmek sıklığını ayarlamaktır.
Hareketin büyüklüğü iğnenin ebatına, formuna ve tutma düşürme platinine bağlıdır.
Bundan başka eğer değişik ayak boylarında iğnelerle veya yardımcı platinler ile çalışılıyorsa bunların çalışması veya çalışmaması için seçme görevini de yapabilirler.
Bu görevlerini iyi bir şekilde yerine getirebilmek için kilit mekanizmalarında aşınmaya dayanıklı, üstün nitelikli çelik veya çelik alaşımlarından yapılması gereklidir.
İğne, kilit içindeki kanallarda hareket ederken şu pozisyonlardan geçer:
1-İlmek için tam yükselme pozisyonu
2-Askı için yarım yükselme pozisyonu
3-Atlama için düz bir kanal içerisinden (yükselmesiz) geçme pozisyonu
4-Mekanizmanın geliş kısmına ileri geri veya yukarı aşağı hareketli ek bir parça ile ilmek boyu ve sıklık pozisyon ayarı
5-İlmek aktarma pozisyonu
Kilitler silindir ve kapakta olmak üzere, makinenin inceliğine ve çapına bağlı olarak sistem sayısı ile besleme sayısının adedi ile aynı olmalıdır ki her sistemde ayrı bir örgü hareketi ve ayarı yapılabilsin
Yukarıda sayılan hareketlerin yapılabilmesi için buna uygun kilit parçası lazımdır. Bunlar:
-İğne kaldırıcı: İğnelerin normal düz konumundan örme pozisyonuna getirir.
-İğne indirici: İğneleri aşağıya indirmede yardımcı olan karşılama parçasıdır. İğneleri normal pozisyonundan ilmek sıkma ve düşürme pozisyonuna getirir.
-Karşılama parçası: Bu parça iğneleri, ilmek sıra pozisyonundan normal pozisyona getirir.
-Emniyet ve iğne sevk parçaları: İğnelerin düzgün bir şekilde sevkini sağlar ve aynı zamanda kilidin üst kısmını kapatır.
-Kilit mekanizması içinde ilmek sıralarının düzgün olarak yapılmasını sağlamak amacıyla, ilmek sıklığını ve yüksekliğini ayarlayan bir sıklık parçası vardır.
d) İplik kılavuzları (mekikler): Yuvarlak örme makinelerinde iplik kılavuzları çeşitli şekillerde değişik örme araçlarına göre yapılabilen, üzerinde ipliğin geçtiği kanal ve gözleri bulunan örmeye yardımcı elemanlardır. Her sistem için en az bir adet olmak üzere iplik kılavuzu yerleştirilir.
İplik kılavuzlarının yuvarlak örme makinesindeki ana görevleri bobinlerden gelen kontrol edilmiş, gerginliği ayarlı ipliği örme iğnelerine en uygun şekilde yatırarak vermektir. Bundan başka örme esnasında serbest kalan kapanacak iğne dillerini tutmak ve kapanmasına engel olmak görevini de yerine getirirler.
Her sistemde incelik ve sistem genişliğine göre çalışan iğne sayısı, iplik kılavuzu genişliğini belirler. İplik kılavuzu genişliği ise makine inceliği ve kilit konstrüksiyonuna bağlı olarak değişir. İplik kılavuzunda, arasında iplik sevk edilen özel bir delik açılmıştır.
İplik kılavuzunda ipliğin kesilmesini önlemek için delikler porselen vb. ile kaplanmış ve iğneye zarar vermemesi için iğne tarafındaki iç yüzü sertleştirilerek iyice parlatılmıştır.
*Yuvarlak örme makinelerinde iplik kılavuzu (mekik) ayarı:İğnelere doğru iplik beslemesi, iplik kılavuzunun doğru yerleşimine ve ilmek yüksekliğine hareket eden dillerin tam kapanmalarına bağlıdır. İplik kılavuzu silindir iğneleri arasındaki ayar kancalı-dilli bir silindir iğnesinin geçebileceği şekilde olmalıdır. Silindir iğneleri ile iplik kılavuzu arası ayarı, yaklaşık kısa dilli iğnelerde 0,5 mm. uzun dilli iğnelerde 1 mm. kadardır. Bu aralık daha küçük olduğunda, iğne dilleri eğrilebildiği gibi iğne kancaları
da yıpranabilir. Ayar büyük olursa da iplik yatırımı güvenli olmaz. İplik kılavuzu iğnelerle öyle mesafede olmalıdır ki, kapalı dil besleyicinin arkasından ve altından ona değmeden geçebilmelidir.
Makine çift plakalı ise kapak iğneleri ile iplik kılavuzu arasında da ayar yapmak gerekir. Burada da iplik kılavuzu, kapak iğne dillerine değmeyecek şekilde ayar yapılır. Ayrıca iplik kılavuzlarının kendi aralarında ve topluca ayarları da uyumlu olmalıdır.
Tekstil Mühendisi 